Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis, of met narcistische trekjes, zijn erg eenkennig en denken dat ze altijd gelijk hebben. Ze zijn bovendien enorm koppig en controlerend. Een narcist in je nabije omgeving hebben, kan voor een hoop problemen zorgen. De grote vraag is: kan een narcist veranderen? Hoe krijg je een narcist zover dat hij/zij zijn/haar overtuigingen bijstelt?
Wat is een narcistische persoonlijkheidsstoornis?
Laten we eerst eens goed definiëren wat een narcist is. Iemand die een narcistische persoonlijkheidsstoornis heeft, lijkt in de eerste instantie erg sociaal en charmant. Hij of zij komt vriendelijk over, maar eigenlijk doet deze persoon alles voor zijn/haar eigen gewin.
Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis hebben een mentaal probleem. Niet alleen laten ze egoïstisch gedrag zien, ook kwetsen ze vaak de mensen om zich heen omdat ze constant het middelpunt van de aandacht willen zijn.
Deze mensen willen alsmaar bewonderd worden en maken misbruik van anderen om zo zelf een voordeel te behalen. Ze zijn totaal niet empathisch.
Zelf denken ze niet dat hun gedrag problematisch is. Nee, zij denken juist dat ze bijzonder en uniek zijn. Narcisten zijn enorm gericht op het hebben van macht en status.
Ze zijn ervan overtuigd dat ze daartoe het recht hebben. Want in hun ogen staan zij ver boven anderen.
Er zijn natuurlijk ook mensen die ‘gewoon’ narcistische trekjes hebben. Die mensen zijn daarmee niet meteen een narcist.
Kan een narcist veranderen? Waarom is verandering zo moeilijk?
Juist omdat een narcist denkt dat hij of zij beter is dan alles en iedereen, en er heilig van overtuigd is dat hij/zij alles goed doet, is het moeilijk voor hem (of haar) om te veranderen. Dit is ook de reden waarom de meeste narcisten geen hulp accepteren. Want dat hebben ze helemaal niet nodig, denken ze.
Nu vraag je je wellicht nog steeds af: kan een narcist veranderen? Of een narcist kan veranderen, hangt af van de persoon zelf. Als hij/zij kan en wil erkennen dat zijn/haar gedrag niet oké is, dan is er een kans dat een narcist kan veranderen.
Maar dit is nu juist het probleem: de narcist gelooft niet dat zijn of haar gedrag verkeerd is. Een professional, zoals een psycholoog of ander soort behandelaar, moet dus erg goed weten wat hem/haar te doen staat als hij/zij het gedrag van een narcist wil proberen te veranderen.
Kan een narcist veranderen?
De mate van het narcisme
Er zijn verschillende ‘niveaus’ als we het over narcisme hebben. En de mate van iemands narcisme zal de kans bepalen dat de persoon zou kunnen veranderen. Niemand is gelijk en het verschilt per individu hoe narcistische trekjes tot uiting komen.
Er zijn veel mensen die hier en daar narcistische trekjes laten zien, maar er zijn veel minder mensen die echt een narcistische persoonlijkheidsstoornis hebben.
Om gediagnosticeerd te worden met een narcistische persoonlijkheidsstoornis, is een voorwaarde dat de eigenschappen al in de vroege volwassenheid aanwezig zijn, alsook in diverse contexten.
Sommige mensen vertonen narcistisch gedrag als ze zich bijvoorbeeld psychisch of lichamelijk bedreigd voelen. Buiten een dergelijke situatie, kunnen deze mensen wel gewoon empathisch zijn.
Maar als iemand te maken heeft met een narcistische persoonlijkheidsstoornis, gaat het om een persoonlijkheid, niet om een bepaalde situatie. Een persoonlijkheid veranderen is ontzettend moeilijk.
Kan een narcist veranderen? Wat is er nodig voor verandering
Een narcist veranderen is dus geen makkelijke taak. Er zijn mensen – experts – die zelfs beweren dat het onmogelijk is.
Maar wanneer de narcist zelf aangeeft te willen veranderen, zijn er een aantal dingen belangrijk. Hieronder de eisen waaraan een narcist dient te voldoen om zijn/haar overtuigingen te kunnen veranderen en daarmee empathischer en zorgzamer te worden:
- De narcist neemt zijn/haar eigen verantwoordelijkheid
- Hij/zij erkent dat het met zijn/haar gedrag anderen pijn doet
- Hij/zij geeft toe daadwerkelijk te willen veranderen
- De narcist laat tijdens het proces echt verandering zien
- De persoon blijft zijn/haar goede gedrag volhouden
Zoals je al hebt begrepen, is het allerbelangrijkste dat de narcist zelf gemotiveerd is om te veranderen. Wat niet zal werken, is de narcist dwingen om hulp te zoeken.
Maar nogmaals: iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis zal 9 van de 10 keer niet willen veranderen of hulp accepteren. Alleen als de narcist zelf beslist dat hij/zij wil veranderen, kan er verandering plaatsvinden. Ze moeten enorm gemotiveerd zijn om iets aan hun gedrag te doen, en bereid zijn om op zichzelf te reflecteren.
De narcist moet het zelf willen
Om een duidelijk antwoord te krijgen op de vraag: ‘kan een narcist veranderen?’, moet er naar de specifieke situatie van de persoon worden gekeken.
Het gebeurt vaak dat een bezorgde partner of bezorgd familielid een narcist in therapie wil krijgen. Helaas werkt dat niet. Het moet de narcist zelf zijn die besluit dat er iets moet veranderen.
De narcist moet er open voor staan om samen met een professional zijn/haar neigingen en gedrag te analyseren.
Natuurlijk is de hulp van vrienden en familie belangrijk om de narcist ‘zo ver te krijgen’. Als vriend(in), partner of familielid van een narcist, is het belangrijk om de narcist te motiveren om te willen veranderen. Je kunt de persoon steunen, maar veranderen kunnen ze alleen zelf, door gemotiveerd te zijn en het volgen van de juiste therapie.
Als jij je narcistische gedrag kunt toegeven…
Stel nu dat jij een narcistische gedragsstoornis hebt – en daarnaast hebt besloten dat je je slechte trekjes en zelfzucht (enigszins) wil veranderen. Want misschien heb je toch gemerkt dat je constant in de problemen komt met anderen..
Hieronder dan wat tips om je verder op weg te helpen:
- Geef toe dat je narcistisch bent
Als je niet kunt toegeven of erkennen dat je een narcist bent, wordt het moeilijk om iets aan je gedrag te veranderen. Dit is waarschijnlijk de moeilijkste stap, maar alleen zo kan er verandering plaatsvinden.
- Accepteer dat je een narcist bent
Narcisme is een stoornis, en je zult er nooit helemaal vanaf komen. Maar er zijn manieren om er beter mee om te gaan. Want narcistisch gedrag is eventueel te veranderen, maar nogmaals: alleen als de narcist zelf daarvoor open staat.
- Zoek professionele hulp
Samen met een professional kun jij je narcistische gedrag zo goed mogelijk veranderen. Vooral cognitieve gedragstherapie schijnt goed te werken om egoïstisch gedrag om te keren.
Iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis dient te beseffen dat zijn/haar echte ‘ik’ goed genoeg is. Het zal moeilijk zijn voor de narcist om dit aan te nemen, maar voor verandering is dat wel noodzakelijk.
Kan een narcist veranderen? Het gaat erom dat de persoon erkent, herkent, aanvaardt, en vervolgens handelt. Alleen dan is er enigszins kans om de persoon op positieve manier te veranderen. Om dit proces te bevorderen, is er vanuit de narcist motivatie nodig, maar ook sociale vaardigheden en zelfbewustzijn. En dit zijn natuurlijk allemaal eigenschappen die een narcist niet heeft, of ontzettend onderontwikkeld zijn.
Kan een narcist veranderen? Therapieën die kunnen helpen
Als de narcist openstaat voor therapie, moet die worden gegeven door een professional die gespecialiseerd is in dit type persoonlijkheidsstoornis.
Die professional kan een psycholoog zijn, maar ook een psychotherapeut of psychiater. De behandelaar moet bovendien zeer ervaren zijn om een succesvolle behandeling uit te kunnen voeren.
Maar de narcist moet daarbij zijn of haar medewerking continu blijven tonen.
Per geval zal er achterhaald moeten worden wat precies de problemen zijn van de persoon in kwestie, waar die problemen vandaan komen en wat de meest geschikte therapie kan zijn. Medicatie is vaak niet effectief bij mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis.
Een narcist kan veranderen, maar daar heeft hij of zij wel de juiste hulp bij nodig. Er zijn diverse therapieën die goed werken, maar houd in je achterhoofd dat therapie een narcist nooit helemaal zal kunnen veranderen. Ze staan er nu eenmaal om bekend dat ze adviezen van anderen – zelfs die van professionals – nooit zullen aannemen. Hieronder lees je welke therapieën kunnen werken, en wat ze precies inhouden.
Cognitieve gedragstherapie (CGT)
CGT is erop gericht om de verwachtingen aan te passen die de narcist heeft van de mensen om zich heen. Narcisten zitten vaak zo vast in hun gedachtepatronen dat ze hulp nodig hebben om hun doelen aan te kunnen passen. Wat kunnen ze aan hun gedrag veranderen om betere relaties met anderen op te bouwen?
CGT kan de narcist helpen om meer realistische doelen te stellen en ook om negatieve denkpatronen om te zetten naar meer positieve patronen.
Kan een narcist veranderen? Een vereiste van CGT is nogmaals dat de narcist zelf gemotiveerd is om te veranderen. Anders zal de therapie bij voorbaat al niet slagen.
Schematherapie
Bij schematherapie gaat het om schema’s. Het gaat om negatieve ervaringen die hebben geleid tot de gedragspatronen waar de narcist in de volwassenheid aan vasthoudt.
Voorbeelden van zulke schema’s lees je hieronder:
- Misbruik
- Verlating
- Argwaan
- Emotioneel misbruik
Iemand kan een narcistische persoonlijkheidsstoornis ontwikkelen doordat het in de kindertijd of de jeugd trauma’s heeft meegemaakt. Zo’n trauma kan ervoor zorgen dat iemand zich volledig af gaat sluiten van zijn gevoel. Dit kan vervolgens leiden tot een gebrek aan empathie en grootheidswaan.
Bij schematherapie kijkt de therapeut naar gedragspatronen die de persoon in de kindertijd of jeugd heeft ontwikkeld. Hierbij wordt er een antwoord gezocht op de volgende vragen:
- Waarom werkten die gedragspatronen in het verleden wel, en heeft de persoon daar nu, in de volwassenheid, problemen mee?
- Uit wat voor behoeftes komt dat gedrag voort?
- En op wat voor (gezonde) manier kunnen die behoeftes dan wel worden vervuld?
Transactionele analyse
Bij deze therapie staan de ‘scriptbesluiten’ van een narcist centraal. Een scriptbesluit wordt door de narcist gevormd door, onder andere, ervaringen uit de kindertijd of jeugdjaren. Je leerde als kind op een bepaalde manier te reageren, zodat je werd beloond. In de volwassenheid vallen mensen nog steeds terug op die scriptbesluiten.
Een voorbeeld: Toen Jan – nu 27 jaar oud – als kind een koekje wilde, ging hij erom zeuren en zich zielig voordoen. Zijn moeder gaf hem daarom een koekje. Hetzelfde gebeurde toen Jan een puber was. Als hij maar genoeg zeurde om een nieuwe telefoon, gaven zijn ouders hem die nieuwe telefoon.
Steeds wanneer bepaald gedrag een succesvolle reactie van de ouders teweegbrengt, zal het patroon dieper ingesleten raken.
Op zevenentwintigjarige leeftijd doet Jan zich nog steeds voor als slachtoffer om zo dingen voor elkaar te krijgen. Want vroeger kreeg hij daardoor wat hij wilde.
Soms worden scriptbesluiten gevormd door het voorbeeld van de ouders. Als je als kind waarnam dat je ouders op een bepaalde wijze omgingen met dingen, nam je dit gedrag automatisch over. Wat overigens heel logisch is.
Kan een narcist veranderen? Bij transactionele analyse wordt er gekeken hoe het script van een narcist tot stand komt. Komt het voort uit een voorbeeld van de ouders?
Als dat bekend is, wordt er gewerkt aan het bijstellen of veranderen van die scriptbesluiten. Op deze manier zal de narcist op een andere manier naar de wereld gaan kijken, wat vervolgens zijn/haar gedrag (op positieve wijze) zal veranderen.
Contextuele therapie
Bij contextuele therapie gaat het om de relaties binnen de familie, bij verschillende generaties. Wanneer de relatie tussen ouders en kind evenwichtig en gezond is, is er ook een balans tussen geven en nemen. De ouders geven het kind de zorg en liefde die het nodig heeft, terwijl het kind de ouders genegenheid teruggeeft.
Bij contextuele therapie draait het dus helemaal om de ouder-kind relatie. Er is een onafscheidelijke relatie tussen ouder en kind.
Zelfs al hebben ze ruzie met elkaar en willen ze elkaar ‘nooit’ meer zien; dan nog is er sprake van loyaliteit. Dat geeft wel aan hoe diepgaand die toewijding is tussen ouders en kind.
Narcisten hebben in veel gevallen een onevenwichtige jeugd gehad, waarbij de ouders er emotioneel niet voor hen waren.
Daardoor verliezen narcisten al van jongs af aan de verbinding met hun ouders. Want er was nooit sprake van een gezonde relatie van geven en nemen.
De therapeut gaat dus kijken naar de ontwikkelingen en dynamiek binnen de familie en hoe die was in het verleden. Als de narcist een beter beeld krijgt van waar bepaalde denkpatronen vandaan komen, wordt de stap naar verandering al ietsje makkelijker.
Educatieve programma’s
Mensen die een narcistische persoonlijkheidsstoornis hebben, kunnen moeilijk met anderen interacteren. Hun communicatieve vaardigheden zijn niet goed ontwikkeld.
Ze moeten dus leren hoe ze beter met anderen kunnen communiceren. Dat zal moeilijk worden, maar educatieve programma’s kunnen zeker verbeteringen aanbrengen.
Ook mentaal gezien lopen narcisten achter. Ze leven in een soort waan waarbij alles om hen draait. Ze hebben moeite met tegenslagen of het oplossen van problemen.
Maar wat nu als de narcist niet lijkt te veranderen?
Uit onderzoek is gebleken dat bij slechts een aantal mensen het narcisme te veranderen valt.
Het is erg moeilijk voor narcisten om hun gewoontes te breken en te veranderen. Dat het ook een therapeut niet lukt om de hardnekkige kenmerken van narcisme aan te pakken, is niet gek.
Kan een narcist veranderen? Als de zojuist beschreven therapieën niet lijken te helpen, en jij in je directe omgeving te maken hebt met een narcist, zul je zelf actie moeten ondernemen. Hieronder een aantal tips als de narcist na het volgen van therapie geen verbetering laat zien:
Blijf bij de narcist uit de buurt
Uit zelfbescherming is het belangrijk om de narcist te vermijden. Je hebt gezien dat de narcist met wie jij te maken hebt, zich niet wil of kan laten veranderen. Helaas zit er dan maar een ding op voor jou: bij deze persoon uit de buurt blijven. Besef dat deze narcist geen gezonde relaties kan aangaan of onderhouden. Als je toch besluit om bij de narcist te blijven, in het geval hij of zij je partner is, zal je continu op emotioneel vlak mishandeld worden. En dat zal je niet gelukkig maken.
Accepteer de situatie zoals deze is
Als het onmogelijk blijkt te zijn om de narcist te vermijden, bijvoorbeeld omdat het een familielid is, dan is het belangrijk om de persoon te nemen zoals hij/zij is. Ook is het belangrijk om je verwachtingen bij te stellen. De persoon zal niet veranderen, en daar zullen jij en de rest van de familie mee moeten leren leven. Want constant in de clinch liggen met de narcist, daar heb je natuurlijk weinig zin in.
Je kunt proberen om te begrijpen waar het gedrag vandaan komt. Dat ze altijd waardering van anderen nodig hebben, komt voor uit een diepe onzekerheid en problemen uit de kindertijd of jeugd. Als je dit weet, kun je de persoon net dat beetje bevestiging geven om hem of haar te kalmeren. Maar wees daar voorzichtig mee, want het laatste wat je wil is zijn of haar egocentrisme een boost geven.
Bewaak je grenzen
Om het jezelf niet te ingewikkeld te maken en zo goed mogelijk met de situatie om te gaan, is het wel om je grenzen te blijven te bewaken. Als jij duidelijk aangeeft wat je wel en niet aanvaardt, zal de narcist je gaandeweg met rust laten.
Probeer vooral niet terug te vechten. Narcisten zullen andere mensen vaak willen kleineren, of neerbuigend doen tegenover anderen. Het is dan normaal om kwaad te worden en boos terug te reageren. Echter is het beter om gewoon je grenzen aan te geven: ‘Door dat te zeggen, voel ik me gekleineerd. Ik heb liever dat je op een respectvolle of normale manier met me communiceert’.
Blijf positief en probeer geen irritatie te tonen.
Houd emotionele afstand
Zoals je weet, zijn narcisten enorm goed in het manipuleren van anderen. Als je niet alert blijft, ben je zo weer het slachtoffer. Essentieel is dus dat je jezelf daarvoor blijft beschermen. En dat kan slechts als jij een bepaalde emotionele afstand kunt houden.
Narcisten zijn nu eenmaal niet in staan om echte liefde te geven. Ze kunnen heel goed doen alsof ze van je houden en veel om je geven. Maar het gaat uiteindelijk allemaal om henzelf. Als jij je emotioneel veel te betrokken voelt bij de narcist, zal je dat op den duur veel stress en negativiteit opleveren.
Misschien vraag jij je zelfs af of een narcist wel écht van iemand kan houden. In dit artikel lees je daarover meer.
Focus op wat wél kan en denk aan jezelf
Het zal niet makkelijk zijn om om te gaan met iemand die aan narcisme lijdt. Maar gelukkig zijn er dingen die je wel gewoon met de persoon kan bespreken. Probeer een gesprek aan te gaan om te bepalen hoe jullie op een zo goed mogelijke manier met elkaar om kunnen gaan. Daarbij is het nog altijd belangrijk om je eigen grenzen te bewaken. Want de narcist zal alleen keuzes maken die voor hem of haar het beste uitkomen.
Toch vinden wij het de moeite waard om de mogelijkheden te achterhalen om elkaar op een respectvolle manier te blijven behandelen.
Kan een narcist veranderen? Zoals je hebt gezien, is dat allesbehalve makkelijk. Zelfs als een narcist besluit om therapie te volgen, geeft dat geen zekerheid tot verandering. Als jij het gevoel hebt dat je niet op een respectvolle manier wordt behandeld, moet je nieuwe keuzes gaan maken. Denk aan jezelf, ook al is dat soms moeilijk.
Conclusie: Kan een narcist veranderen?
Zoals je hebt kunnen lezen in dit artikel, is het extreem moeilijk om een narcist te veranderen. We hebben het dan om het veranderen van iemands persoonlijkheid. Om de vraag ‘kan een narcist veranderen?’ te beantwoorden, moet rekening worden gehouden met een aantal zaken. Als de narcist daadwerkelijk gemotiveerd is om een beter mens te worden, is verandering (enigszins) mogelijk.