Hoe mensen met elkaar communiceren, heeft een effect op het resultaat van deze interacties. Als jij gebruik maakt van verbindende communicatie – waarbij je je verantwoordelijk voelt voor je eigen emoties en je wensen – zal er meer respect en begrip zijn voor beide partijen, ofwel de zender en de ontvanger. Ook is de kans groter op een win-win uitkomst. Geweldloos communiceren is een goed voorbeeld van een verbindende communicatie techniek. Het vormt een belangrijk onderdeel van efficiënt communiceren en persoonlijke (of professionele) ontwikkeling.
Wat is geweldloos communiceren? Hoe werkt het precies en waarom is het zo belangrijk?
Waar komt het concept vandaan?
Marshall Rosenberg schrijft in zijn boek ‘Geweldloze Communicatie’ (2011) over deze communicatietechniek. Bij geweldloze communicatie gaat het erom dat we relaties opbouwen waarbij eerlijkheid en empathie centraal staan, en in contact komen met onszelf en met de ander. Uiteindelijk kan er zo rekening worden gehouden met de behoeften van allebei de partijen.
Rosenberg nam twee dieren – de giraf en de jakhals – om het concept beter uit te leggen. Zo wordt het verschil tussen gewelddadig en geweldloos communiceren duidelijker. In de verbinding die wordt gecreëerd, kunnen dus zowel de eigen behoeften worden vervuld als die van de ander.
Als het jou lukt om zonder geweld te communiceren, zal er meer respect komen tussen beide partijen en het is tevens een manier om met eventuele afwijkingen om te gaan. Geweldloos kunnen communiceren is een ontzettend belangrijke vaardigheid om wenselijk gedrag te kunnen vertonen.
Ook helpt deze vorm van communiceren ons om stevig in onze schoenen te staan, om met vertrouwen te durven zeggen wat we wensen, maar ook om te luisteren naar wat de ander te zeggen heeft. Dit klinkt natuurlijk heel simpel, maar is in de praktijk een stuk ingewikkelder.
Want in gesprekken met anderen, hebben we al gauw te maken met oordelen, een ander willen beschuldigen en het bieden van weerstand. Wat we bijvoorbeeld vaak horen, is ‘Ja maar…’ of ‘Zo werkt het bij ons niet’.
Bij geweldloze communicatie gaat het erom dat je eerlijk naar jezelf kunt kijken, waarbij je ‘onnodige’ karaktereigenschappen even negeert. Het gaat er niet om te begrijpen wie er gelijk heeft. Nee, het gaat erom dat je samen kunt kijken wat de situatie nodig heeft.
Waarnemen plus oordelen opgevat als kritiek
Mensen zijn nu eenmaal geneigd om snel te oordelen, ook al gaat dat vaak onbewust. Door snel te oordelen, zijn we ook sneller in staat om een beslissing te nemen. Maar onze persoonlijkheid zal ook een rol spelen en reageren op de dingen die we om ons heen waarnemen.
Zo zijn mensen al snel bang om niet te voldoen of onbegrepen te worden, en dit zal vervolgens invloed hebben op hoe we onze omgeving waarnemen. Dit kan behoorlijk veel stress veroorzaken.
Behoeften uiten
Onze emoties sturen onze acties. Wij moeten constant beslissingen nemen en acties uitvoeren. Vervolgens komt daar een resultaat uit, wat (hopelijk) een aangenaam gevoel teweeg brengt. Als het resultaat een succes is, voelen we emoties als blijdschap, energiek, geïnspireerd, etc. Is het resultaat juist anders dan we wilden, dan kunnen we ons droevig voelen of gefrustreerd.
Als het ons echter lukt om ons te focussen op onze positieve emoties en die vervolgens in de vorm van wensen naar een ander kunnen overbrengen, zal het voor die andere persoon veel eenvoudiger worden om ons vervolgens te helpen.
Het positieve effect van geweldloze communicatie
Als we het hebben over geweldloze communicatie, hebben we het over een vorm van interactie waarbij de focus ligt op waarden en behoeften die we met de ander gemeen hebben. In zo’n gesprek moet je duidelijk kunnen maken wat jouw emoties zijn en wat je ervaart. Tevens neem je de verantwoordelijkheid voor je emoties en wensen. Waar het om draait, is dat er een verbinding ontstaat waarbij beide partijen bereid zijn om zich te uiten en naar de ander te luisteren. Hieruit kunnen vervolgens win-win situaties ontstaan voor allebei de partijen.
Als we in staat zijn tot geweldloos communiceren, dan pas kunnen we écht in contact komen met onszelf en de andere persoon. Hierdoor zullen we beter kunnen luisteren, empathischer worden, wordt het respect tussen beide personen bevorderd, en ontwikkelt zich een natuurlijke behoefte om een ander te willen helpen (nogmaals die win-win situatie).
Geweldloze communicatie kan in allerlei relaties gebruikt worden. In persoonlijke relaties, maar ook je relaties op het werk, of de relatie met je kids. De manier waarop iemand handelt, heeft een bepaald effect op de persoon met wie hij interacteert.
Geweldloze communicatie helpt je om op een zo goed mogelijke manier een behoefte uit te spreken tegenover een ander. Het is daarbij ook de bedoeling dat je de wensen van de ander begrijpt, en dat er wederzijdse empathie wordt gecreëerd.
De vier aspecten van geweldloos communiceren
Geweldloos communiceren is een model wat onder te verdelen is in vier elementen:
- Wat je waarneemt
- Wat je voelt
- Je behoeften
- Je verzoeken
Deze aspecten kunnen het beste uitgelegd worden door gebruik te maken van de ‘jakhals en de giraf’.
Waarnemen
Er moet een onderscheid worden gemaakt tussen waarnemen en oordelen. Echter, als we deze twee elementen combineren, is de kans groot dat de ander dit als kritiek zal interpreteren, en zich vervolgens zal verzetten tegen wat we zojuist hebben gecommuniceerd.
Als je je wil richten op geweldloos communiceren, is het belangrijk om ‘statische generalisaties’ te vermijden: dus woorden zoals ‘vaak’, ‘goed of slecht’, ‘jij bent’, etc. Daarvoor in de plaats dien je je waarnemingen en je oordelen te scheiden. In plaats van bijvoorbeeld te zeggen: ‘Je praat echt veel te hard’ kun je zeggen: ‘Als je zo hard praat, dan kan ik me niet zo goed concentreren’.
De jakhals
De jakhals zal constant interpretaties maken van wat het waarneemt. Maar deze interpretaties komen voort uit de eigen ervaringen van de jakhals. Op het moment dat de interpretaties van de jakhals niet overeenkomen met de gedachten van de andere persoon, zal deze laatste zich onbegrepen voelen. En zou de jakhals hierbij ook nog de ander veroordelen, dan is er een grote kans op een conflict.
De giraf
In tegenstelling tot de jakhals, zal de giraf – wat bekend staat als een dier met een enorm hart – objectief zijn omgeving waarnemen. Vervolgens zal de giraf datgene wat hij waarneemt op een vriendelijke en open manier communiceren naar de ander. Daarbij is de giraf nieuwsgierig of de waarneming van de ander daarmee overeenkomt. Hieruit komt een gesprek voort dat uitgaat van wederzijds respect.
Als jij je waarneming met een ander gaat delen, doe het dan zoals ‘een camera dat zou doen’: feitelijk. Zeg daarbij letterlijk wat je waarneemt en laat oordelen achterwege. Een voorbeeld van geweldloos communiceren is als je zegt: ‘Als ik je zo op de bank zie hangen en geen antwoord krijg op mijn vraag..’ en niet ‘Je doet geen moeite om te luisteren en begrijpt me ook niet’. Je kunt zo vervelende interacties vermijden.
Gevoelens
Het is belangrijk om een vocabulaire te ontwikkelen waarmee we heel specifiek onze gevoelens kunnen benoemen. Dat maakt het makkelijker om ten eerste in contact te komen met je gevoelens, en vervolgens een band met een ander aan te gaan. We hebben vaak de neiging om te zeggen: ‘Ik voel me goed/slecht’.
Door ons kwetsbaar te leren opstellen, zijn we beter in staat om problemen op te lossen. Belangrijk hierbij is het onderscheid tussen uitspraken die over werkelijke gevoelens gaan, en uitspraken over gedachten of interpretaties.
Hoe meer woorden je gebruikt om uit te drukken hoe je je voelt, hoe onduidelijker het wordt voor de ander. Als jij echter open en duidelijk durft aan te geven hoe je je voelt, zal de neiging om boos te worden of ruzie te maken er niet meer zijn.
De jakhals
Om weer even uit te gaan van het voorbeeld van de jakhals en de giraf: de jakhals zal doen alsof hij zijn emoties uit, maar eigenlijk heeft hij het over zijn oordelen. Dit is een onaangename manier van communiceren.
De jakhals doet alsof hij zich kwetsbaar tegenover de ander opstelt, maar wat hij eigenlijk doet, is de ander een ‘dreun’ geven. Zo kan de jakhals bijvoorbeeld zeggen: ‘Ik denk niet dat jij deze opdracht kunt doen’. Hiermee zegt hij dus eigenlijk: ‘Ik vind jou niet goed genoeg om de opdracht aan toe te vertrouwen’.
De giraf
De giraf zal juist openlijk en eerlijk communiceren wat hij voelt. Gevoelens kunnen heel sterk worden aangeduid door het gebruik van slechts één woord uit de categorieën ‘Blij’, ‘Droevig’, ‘Angstig’, of ‘Kwaad’.
Als jij iets waarneemt, probeer dan te begrijpen wat je gevoel is bij die waarneming. Zeg precies wat je waarneemt en je gevoel daarbij, zonder er een verhaal over te vormen. Een voorbeeld van geweldloze communicatie is. ‘Als…dan voel ik me eenzaam’. Indien jij echter zegt: ‘Ik voel dat er geen interesse van jouw kant is’, dan maak je een interpretatie.
Behoeften
Gevoelens zijn een consequentie van behoeften. Ook al gebeurt het vaak onbewust, beïnvloeden onze behoeften sterk ons gedrag. Het is belangrijk dat we de behoeften achter onze emoties herkennen. Hoe wij ons voelen, kan een gevolg zijn van wat een ander zegt of doet, maar nooit een oorzaak.
Ieder ongemakkelijk gevoel is het resultaat van bepaalde behoeften waaraan niet voldaan is. Belangrijk is om verantwoordelijkheid te nemen voor de communicatie van de behoeften die ten grondslag liggen aan je gevoel.
Op het moment dat een ander negatieve emoties communiceert, kunnen we daar op vier verschillende manieren mee omgaan:
- De schuld op ons nemen
- De schuld aan de andere persoon geven
- Ons bewust worden van onze eigen emoties en behoeften
- Begrijpen wat de emoties en behoeften zijn van de ander die schuilen achter de negatieve boodschap
De jakhals
De jakhals communiceert vanuit zijn negatieve emoties. Deze emoties vertalen zich al snel in verwijten. Bijvoorbeeld, je verwijt de ander dat hij niet tegemoet kan komen aan jouw behoeften.
De giraf
De giraf daarentegen is zich bewust van zijn eigen behoeften alsook de behoeften van de ander. En hier spreekt hij zich over uit. Omdat de giraf kan communiceren over zijn eigen behoeften, zal er wederzijds begrip ontstaan. Als we negatieve emoties proberen over te brengen, kan het uitzoeken van de achterliggende behoeften de conversatie een stuk aangenamer maken.
Verzoeken
Geweldloos communiceren gaat ten slotte over de verzoeken van beide partijen om uiteindelijk een win-win situatie te creëren Je moet nu na kunnen gaan welke actie er nodig is om je behoeften tegemoet te komen. Formuleer dit vervolgens in een verzoek, waarbij je alleen positieve woorden gebruikt. Je communiceert slechts wat je wél wilt, en niet wat je níet zou willen. Om dit voor elkaar te krijgen, moeten we afstand doen van vage of onduidelijke woorden, en juist positieve bewoordingen te gebruiken.
Een verzoek zal door een ander al snel opgevat worden als een eis, op het moment dat hij het gevoel heeft dat hij afgekeurd wordt als hij niet aan het verzoek kan of wil voldoen. Als jij degene bent die een verzoek doet, kun je aangeven dat de ander vrij is om te beslissen.
Ook is het van belang om te checken of onze boodschap is overgekomen zoals we die ook bedoelde, omdat wat we over proberen te brengen niet altijd is wat de ander hoort.
De jakhals
De jakhals wil dat de ander zich houdt aan zijn normen en dat hij zijn behoeften tegemoet komt. Hierbij wordt de vrijheid van de ander weggenomen. Op deze manier zullen er al snel wederzijdse frustraties en oordelen komen.
De giraf
De giraf handelt weer heel anders. Hij is juist open en eerlijk over wat hij voet en wat hij nodig heeft. Hij zal de ander een verzoek doen. Op deze manier wordt de keuze bij de ander gelegd, en kan deze er wel of niet voor kiezen om aan het verzoek te voldoen.
Als jij een ander een verzoek doet, is er altijd een kans dat deze persoon jouw verzoek afwijst. De giraf kan ook met een dergelijke afwijzing goed omgaan, en blijft respectvol tegenover de ander en tegenover zichzelf. Een voorbeeld van geweldloos communiceren is: ‘Wil je alsjeblieft jouw standpunt geven?’ in plaats van: ‘Je moet eens meer interesse tonen’.
Bij het doen van een verzoek, houd je rekening met de volgende zaken:
- Houd je verzoek specifiek.
- Het verzoek moet zowel realistisch zijn als realiseerbaar. Het verzoek moet aangepast worden op de situatie van de ander.
- Gebruik alleen positieve taal.
- Maak duidelijk dat je doel is om een verbinding met de ander aan te gaan.
- Maak van je verzoek een vraag en geef de ander de vrijheid om ermee in te stemmen of je verzoek af te wijzen.
- Wat de reactie van de ander ook mag zijn: blijf empatisch.
- Sta open om te horen wat de behoeften van de ander zijn om op je verzoek te kunnen reageren.
Waarnemen > Gevoelens > Behoefte > Verzoek
Een voorbeeld waar alle vier de aspecten van geweldloos communiceren bij elkaar komen: ‘Wanneer ik waarneem dat je de deur zomaar achter je dicht laat vallen (waarneming), voel ik me niet gezien (gevoel), omdat ik me graag belangrijk wil voelen (behoefte). Zou jij daarom bereid zijn om de deur voortaan open te houden als we samen ergens zijn (verzoek)?’
Bij deze manier van communiceren, houd je alles bij jezelf. Je geeft de ander de vrijheid door hem niet te bekritiseren of te beschuldigen. De kans is daadwerkelijk gering dat de ander hier negatief op zal reageren.
Je kunt ook het verzoek weglaten en daarvoor in de plaats je waardering uiten: ‘Wanneer ik waarneem dat je de deur openhoudt voor mij (waarneming), voel ik me gezien (gevoel), omdat ik me graag belangrijk wil voelen (behoefte). Op deze manier zal de ander zich gewaardeerd voelen voor zijn actie, waardoor de kans groter is dat hij deze handeling zal gaan herhalen.
Met succes geweldloos communiceren
Als jij de vier aspecten van geweldloos communiceren leert mee te nemen in jouw volgende interacties, zul je de positieve uitkomsten ervan ervaren. Echter moet je opletten dat je deze communicatietechniek niet overdreven vaak inzet, omdat dat anders dwingend kan overkomen.
We moeten er dus voor zorgen dat geweldloos communiceren niet omslaat in gewelddadige communicatie (of geweldloos discussiëren).
Want je kunt natuurlijk een mooi verhaal neerzetten, maar als de ander ‘nee’ antwoordt op jouw verzoek en jij daar niet mee om kunt gaan, dan heeft dat natuurlijk een effect. Wat ga je ondernemen om alsnog een ‘ja’ te krijgen? Herhaal je je argumenten, of kom je met nieuwe verklaringen?
Of reageer je uit boosheid? Natuurlijk kun je je bewust worden van de negatieve emotie die je voelt. Maar bij acceptatie hoort een rustig gevoel. Als je boos of verdrietig reageert, duidt dat op onvrede. Hoe kun je nu een succesvol resultaat bereiken met geweldloos communiceren?
Een rustig perspectief
Probeer eens naar je eigen emoties en behoeften te luisteren. Daarmee kun je je meer bewust worden van wat er diep van binnen in je omgaat. Je komt erachter welke jouw triggers zijn, en de behoeften die daaraan ten grondslag liggen.
Ook zul je erachter komen dat je vaak geneigd bent om situaties onjuist te interpreteren. Mensen zullen vaak denken dat iets niet hun schuld was, en dat hun fouten het gevolg zijn van bepaalde omstandigheden. Wanneer een ander een fout maakt, geloven we al snel dat het uit onkunde is of onwil (en het dus wel zijn/haar eigen schuld is).
Het is niet altijd makkelijk, maar wel de moeite waard om te leren: vergissingen zien zoals ze echt zijn. Als jij op een volwassen manier naar omstandigheden kan kijken, zie je dat het vaak om alledaagse wereldse problemen gaat. Die overigens helemaal niks te maken hebben met jouw welzijn.
Geweldloos communiceren met een partner
Stelletjes die zich focussen op verbinding, rust en gezamenlijk geluk, zullen persoonlijke onenigheden aan de kant zetten voor een positief gezamenlijk doel. In relaties gaan de grootste discussies vaak over kleine, onbelangrijke dingen. En dit soort ruzies zijn altijd een strijd, waarbij de ene ‘wint’ en de ander ‘verliest’.
De uitkomst hiervan is enkel ellende. Hoe kunnen jullie dit anders doen? Heel simpel: door discussies uit de weg te gaan. Wil je niet het risico lopen om een discussie te verliezen, dan kun je ook beter gewoon geen discussie aangaan. In plaats van je te focussen op de ander, richt je je op jezelf. Ga bij jezelf na waarom je je kwaad of verdrietig voelt. Vervolgens vertel je de ander eerlijk waarom je je zo voelt.
Met een ander geweldloos communiceren
Deze kwetsbare communicatie techniek kun je ook natuurlijk toepassen in andere relaties. Maar dat hangt af van hoe veilig je je bij een ander voelt. Als de ander negatieve emoties voelt of simpelweg niet wil, dan werkt deze techniek niet. Wanneer zo iemand dus weerstand blijft bieden, dan kun je beter het gesprek beëindigen.
Conclusie geweldloos communiceren
We gedragen ons op een bepaalde manier om een behoefte te kunnen vervullen. Wat we voelen, is een teken van behoeften die wel of niet vervuld zijn. Als jij je dus boos of angstig voelt, komt dat voort uit een onvervulde behoefte. Aan de andere kant: als jij je gelukkig en vrolijk voelt, is dat omdat er juist wel aan een bepaalde behoefte tegemoet is gekomen.
Ieder van ons kiest zijn eigen manier om behoeften te vervullen. Bovendien zijn we allemaal zelf verantwoordelijk voor ons gedachten en gevoelens. Het kan natuurlijk zijn dat iemand of een situatie de trigger is dat we ons op een bepaalde manier voelen.
Maar de daadwerkelijke oorzaak is (on)vervulde behoeften. Geweldloos communiceren is bijvoorbeeld: ‘Ik voel me gefrustreerd, omdat ik behoefte heb aan teamwork’ in plaats van: ‘Ik ben gefrustreerd omdat jij geen moeite doet om me te helpen’.
Als jij kiest voor geweldloze communicatie, zul je zien dat je interacties met anderen een stuk aangenamer worden. En dat heeft vervolgens een grote invloed op jouw algemene welzijn.