Voordat je deur uitgaat, ga je voor de derde keer checken of je het gasfornuis wel hebt uitgezet. Of besluit je nog één keer na te gaan of je de nodige papieren voor je reis hebt klaargelegd. Ben jij ook zo’n control freak? Vooral in drukke tijden kunnen sommige mensen last hebben van controledwang, waarbij ze alles onder controle willen hebben en proberen te houden.
Maar wat is de oorzaak van controledwang en hoe herken je een control freak? Hoe kun je ervoor zorgen dat je stopt met alles te willen controleren?
Control freak: wat is dat?
Onder een control freak verstaan we iemand die erop staat om dingen te laten gebeuren zoals hij of zij dat wil. Ze willen de controle houden en alles zelf oplossen. De term ‘controlfreak’ werd in de jaren zeventig voor het eerst gebruikt. In deze periode stond ‘het zelf doen’ namelijk centraal.
Controledwang komt vaak voor uit angst. Mensen met controledwang raken in de stress als dingen niet gaan zoals ze willen. Ook piekeren ze vaak over gebeurtenissen die misschien in de toekomst kunnen gebeuren.
Mensen die last hebben van controledwang zijn erg hard voor zichzelf. Ze vinden het een ontrustende gedachte dat anderen hen misschien niet goed genoeg vinden, waardoor ze de lat al snel hoog leggen voor zichzelf. Op deze manier proberen ze controle te krijgen over hun onzekerheden.
Wat is controledwang?
Bij controledwang is er sprake van een sterke behoefte – die de persoon niet kan onderdrukken – om de controle te bewaren over situaties. Dit leidt ertoe dat hij of zij routines uitvoert en vaste gewoontes probeert aan te houden. In erge gevallen kan het extreme vormen aannemen.
We spreken van een dwangstoornis, ook wel obsessief compulsieve stoornis genoemd, wanneer controledwang een negatieve invloed heeft op het dagelijks leven, en de persoon niet meer normaal kan functioneren.
Zo iemand kan bijvoorbeeld de hele dag door bezig zijn met zijn of haar handen te wassen, of blijven controleren of de deur wel op slot zit voor hij of zij het huis verlaat. Iemand die aan controledwang lijdt, heeft ook vaak last van dwanggedachten en dwanghandelingen. En die gedachten en handelingen zullen het dagelijks leven flink verstoren. Ze kosten vaak tijd en leveren veel stress op. Er zal lang niet altijd meteen sprake zijn van een dwangstoornis, maar dit kan er wel langzamerhand in sluipen.
Controledwang zal leiden tot piekeren, omdat je over alle mogelijke scenario’s wil nadenken. Maar jij snapt ook wel dat het gewoon niet te doen is om op alles voorbereid te zijn, en dat dat alleen maar spanning oplevert.
Veel mensen vinden het prettig om een zekere mate van controle te hebben. Het brengt overzicht en rust in je hoofd, en voorkomt tot op zekere hoogte dat je te maken krijgt met onverwachte situaties. Maar door altijd maar alles proberen te anticiperen, kan dat ook je sociale leven beïnvloeden.
Een teveel aan controle willen hebben, kan uiteindelijk leiden tot een burn-out. Het is dus belangrijk om de symptomen vroeg te herkennen, om het gedrag in toom te houden en daarmee een burn-out te voorkomen.
Waarom wil je zo graag de controle houden?
Die onrealistische angst om de controle los te laten, waarom heb je die precies? Om deze vraag te kunnen beantwoorden, dienen we naar de oorzaak te kijken van de controledwang.
Onzekerheid
Een oorzaak kan onzekerheid zijn. Je wil de controle ergens over houden omdat je op andere gebieden onzeker bent of voelt dat je daar geen controle over hebt. Door altijd ervoor te zorgen dat je voorbereid bent, kun je in ieder geval een groot deel van je eigen leven onder controle houden.
Hekel aan fouten maken
Ook heb je een hekel aan fouten maken, en ben je altijd bang dat er dingen mis gaan. Door de controle te houden, probeer je fouten maken zoveel mogelijk te vermijden.
Erfelijk
Ook kan controledwang erfelijk zijn. Dit gaat in veel gevallen samen met andere psychische stoornissen en een traumatische gebeurtenis (bijvoorbeeld een scheiding of het verliezen van een baan).
Maar controledwang werkt juist averechts
En dat maakt deze hele situatie zo moeilijk. Omdat je alles onder controle wil houden, ervaar je juist veel stress. En dat is nu net wat je probeerde voorkomen. Waar jij naar streeft, is organisatie, overzicht en grip, maar juist door zo obsessief bezig te zijn met controledwang, werkt dat alleen maar averechts. Dus in plaats van het gevoel van controle te hebben en rust te krijgen in je hoofd, zul je juist gestrest raken, gaan piekeren en ‘s nachts wakker liggen.
Een control freak zijn kost veel tijd en energie, en op een gegeven moment is je ‘energievat’ uitgeput. Gevolg is dat je je moe voelt, bang, en dus helemaal niet ‘in control’.
Effect op je omgeving
Bovendien zul je merken dat het ook op anderen een negatief effect heeft. Omdat jij graag zelf de touwtjes in handen wil houden, zal het veel frustraties bij je opwekken als je met anderen moet samenwerken. Behalve dat het jou veel stress oplevert, zal jouw controledwang voor de mensen om je heen ook geen pretje zijn.
Je kunt simpelweg nooit op alles voorbereid zijn.
In ieder van ons schuilt een beetje een control freak
Als je het ons vraagt, heeft iedereen in meer of mindere mate wel eens last van controledwang. Soms kan het natuurlijk gewoon handig zijn. Want het is ook niet fijn om in onzekerheid te leven. Het liefst weten we precies hoe onze dag eruit gaat zien, zodat we ons op de meeste dingen kunnen voorbereiden.
Er is over het algemeen dus niets mis met een beetje controledwang. Het maakt het leven makkelijker, overzichtelijker en ook efficiënter. Als je weet wat je te wachten staat, kun je sneller handelen. Zo goed mogelijk je dagen willen plannen, is dus één ding, maar alles constant willen controleren, is weer iets anders.
De control freak: kenmerken
Als control freak, heb je het – althans, dat denk je – allemaal goed voor elkaar en ben je overal op voorbereid. Er is geen ruimte voor onverwachte gebeurtenissen. Maar om steeds zoveel controle te willen behouden, zal je gestrest raken en zal het je ook nog eens veel energie kosten. Het is nog maar moeilijk om te ontspannen en te rusten.
Het probleem is daarnaast dat, omdat je zo bezig bent met alles zo goed mogelijk te regelen, je vergeet te genieten van het leven. En mocht er toch iets onverwachts gebeuren, dan is dat natuurlijk een drama.
De controle houden
Een control freak wil altijd de touwtjes in handen houden en kan maar moeilijk dingen loslaten. Je doet het liefst altijd alles zelf, want teamwork is voor jou een bron van stress. Als je dit bij jezelf herkent, is het belangrijk om te beseffen dat je meer vertrouwen in anderen moet krijgen. Gelukkig is dat iets wat je kunt leren.
Hoge eisen stellen aan jezelf
Omdat je vaak veel te hoge eisen aan jezelf stelt, zul je jezelf ook gemakkelijk teleurstellen. Daarnaast is het gebruikelijk dat je aan anderen net zo goed hoge eisen stelt. Maar onthoud dat dit soort eisen niet realistisch zijn, omdat iedereen nu eenmaal anders is. Mensen in je directe omgeving kunnen het gevoel krijgen dat ze nooit goed genoeg zijn. Waardoor ze op een gegeven moment misschien liever wat afstand van je nemen.
Laag zelfbeeld
Een control freak heeft bovendien vaak last van een laag zelfbeeld. Omdat ze denken dat ze er anders niet toe doen, leggen ze de lat overdreven hoog voor zichzelf.
Bedenken van noodscenario’s
Je hebt eventuele noodscenario’s van te voren uitgedacht, zodat je precies weet hoe je moet handelen als het mis gaat. Een control freak heeft graag een plan B, maar ook een plan C en D (en E en F). Je wil tot in de details weten hoe je moet handelen in elk mogelijk scenario. Want anders voel je je opgejaagd. Het is belangrijk om imperfectie te accepteren, want niemand is perfect en iedereen maakt nu eenmaal fouten.
Rusteloos
Je kan nooit echt ontspannen. Ook als je even gedwongen wordt om de controle los te laten, voel je je gestrest. Stress heeft veel negatieve gevolgen voor je gezondheid en kan leiden tot fysieke klachten of ziekten.
Bang om te falen
Als control freak ben bent altijd bang om fouten te maken en ook voel je je angstig bij de gedachte dat er iets mis kan gaan. Zelfs al heb je verschillende scenario’s bedacht, je zult je nooit 100% zeker en rustig voelen.
Je verwacht ook van anderen perfectie. Je wil het liefst nergens aan beginnen voordat alles perfect is. Het kan in sommige gevallen een goede eigenschap zijn, maar het kan dus ook voor de nodige spanning zorgen. Daarnaast kan het ons ervan weerhouden om de dingen te doen die we willen. Het is waarschijnlijk makkelijker gezegd dan gedaan, maar probeer dingen soms los te laten. Begin daarmee door iedere dag iets kleins los te laten, stap voor stap.
Jij weet het altijd beter
Jij denkt dat je het altijd beter weet dan anderen. Zowel thuis, als op de werkvloer. Als iemand het anders wil doen of niet perse jouw advies aanneemt, kan dat soms voor wat onenigheden zorgen. Het is vervelend voor jou, maar ook voor de mensen om je heen. Belangrijk is om je niet zo vast te pinnen op kleine dingen, maar het grote plaatje proberen te zien.
Als je altijd maar denkt het beter te weten, is het logisch dat je moeite hebt met het onderhouden van relaties. Het is gewoon niet leuk voor de mensen om je heen. Als iedereen zijn fouten durft toe te geven, creëert dat een veel fijnere omgeving. Probeer je eens wat kwetsbaarder op te stellen; je zult zien dat anderen sneller geneigd zijn om een band met je op te bouwen. Ook moeten we accepteren dat we over de meeste dingen in het leven nu eenmaal geen controle hebben.
Intuïtie? Wat is dat?
Omdat je altijd maar aan het nadenken bent, vergeet je te vertrouwen op je intuïtie. Terwijl onze intuïtie vaak een goede gids is.
Niet erg gezellig
Je bent constant gespannen, en als dingen niet lopen zoals jij wil, kun je gefrustreerd raken en soms zomaar uit je slof schieten. Dat is natuurlijk niet leuk en van je reacties kun je later spijt krijgen. Dat leidt tot schuldgevoelens, die jouw situatie er niet beter op zullen maken.
Daarnaast kun je ook op rustige momenten niet gezellig zijn. Want zelfs op vakantie ben je constant je mailbox aan het checken, of jullie vakantiehuisje steeds maar weer aan het poetsen.
Stress, stress, stress
Door die hoge eisen aan jezelf en anderen en altijd maar de controle willen hebben, voel je je alsmaar gestrest. Het lijkt alsof je to-do lijstje eindeloos is. Aan het einde van de dag probeer je de volgende dag tot in de puntjes te plannen, en zo gaat dat iedere dag weer. Het leven wordt zo wel erg eentonig en somber.
De controle loslaten
Gelukkig is er iets aan die verhoogde drang naar controle te doen.
Als jij besluit dat het niet langer zo kan en wil proberen de controle los te laten, dan ben je op het juiste pad. Waarschijnlijk heb je gemerkt dat je te gestrest bent en dat de controledwang je dagelijkse leven op negatieve wijze beïnvloedt. Het probleem (h)erkennen is de eerste stap naar een gelukkiger leven.
Je kunt ervoor kiezen om met een coach of therapeut aan de slag te gaan. Met zo’n professional kun jij het hebben over je angsten en spanningen en kun je de juiste adviezen krijgen. Je denkt waarschijnlijk dat het loslaten van de controle je extra stress en angst zal opleveren, maar niets is minder waar. Je zult leren dat het je stress levels juist zal verlagen en dat je het op sociaal gebied veel beter gaat doen. Nu sta je open voor spontane situaties en kun je weer een beetje ontspannen.
Het heeft echt geen zin om perfectie na te streven, want dat is gewoon niet haalbaar. Door altijd maar alles strak te plannen, zul je ook bijna nooit kunnen genieten van positieve ervaringen.
Je zult er niet alleen zelf beter van worden, ook voor je omgeving zal het een opluchting zijn. Alles wordt gewoon wat eenvoudiger. Je leert om fouten te accepteren en niet altijd hoge verwachtingen te hebben van jezelf en anderen. Je begrijpt wat de oorzaak is van je controledwang en wat voor gevolgen dat heeft voor je gedachten en gedrag.
Stoppen met controleren: 9 handige extra tips
Hieronder nog een aantal handige extra tips om controledwang af te leren.
Heb vertrouwen dat het goed komt
Probeer meer vertrouwen te hebben in jezelf en anderen en de controle los te laten. Als jij altijd maar zelf alles wil doen en overal de controle over wil hebben, dan doe je constant een beroep op je verstand en energie.
Als jij er voor kiest om meer los te laten en erin gelooft dat andere mensen en dingen zullen bijdragen aan succes, dan maak je ineens gebruik van veel meer ‘tools’ dan alleen je ego.
Onderzoek je angst
Controledwang komt vaak voor uit angst. Je bent bang dat er iets ergs gebeurt als je de controle verliest.
Het is daarbij belangrijk om jezelf de volgende vragen te stellen:
- Waar ben ik precies bang voor?
- Waarom ben ik daar bang voor, en wanneer voelde ik die angst eerder?
- Was ik alleen angstig in één bepaalde situatie, of gebeurt het vaker?
Voel je angst
Het is belangrijk om het patroon te doorbreken en jezelf toe te staan om te voelen. Voel je angsten en de machteloosheid. Alleen door deze emoties te voelen, zul je terugkomen bij jezelf. Want je maakt nu geen gebruik van controledwang als coping mechanisme.
Kalmeer je gedachten
Een control freak stelt zich allemaal rampscenario’s voor en heeft dus altijd veel negatieve gedachten. Om dit aan te pakken, kun je het volgende doen:
- Observeer de gedachten die je hebt
- Bekijk ze volgens op een kalme manier. Als je alles eens los zou laten, zal het heus wel meevallen.
- Bij het hebben van negatieve gedachten, probeer je het tegenovergestelde te doen van wat deze gedachten je ‘vertellen’. Luister naar je intuïtie, en laat je gedachten voor wat ze zijn.
Als we ons angstig voelen, gaan we op een verkeerde manier denken. Een voorbeeld is nadenken over rampscenario’s (‘als x mislukt, zal ik daar nooit meer bovenop komen’) of de lat te hoog leggen voor onszelf.
Waar het om draait, is de (nutteloze) negatieve gedachten te vervangen door positieve en realistische gedachten. Je zult zien dat je je op den duur minder gestrest zult voelen.
Wees niet bang je kwetsbaar op te stellen
Omdat jij je niet kwetsbaar durft op te stellen, is het gevolg die controledwang. Soms is het nu eenmaal goed dat dingen fout gaan, en is het belangrijk om dingen even onopgelost te laten.
Laat de behoefte aan perfectie en zekerheid gaan.
Neem (op tijd) je rust
Dit is waarschijnlijk niet makkelijk voor je, maar toch is het belangrijk om jezelf rust te gunnen. Vooral als je merkt dat je steeds minder energie hebt. Zorg ervoor dat je genoeg nachtrust krijgt, doe een ‘powernap’ in de middag, of duik lekker weg in een boek. Vergeet niet lief te zijn voor jezelf.
Plan ‘piekervrije’ momenten in
Het is belangrijk om iedere dag een aantal momenten in te lassen waarop je niet kunt piekeren. Je kunt bijvoorbeeld luisterboeken downloaden, of naar podcasts luisteren. Zoek een interessant onderwerp zodat je niet afgeleid raakt. Of ga een goede film kijken, of lees een spannend boek. Als je iets doet dat je aandacht vergt en wat je boeiend vindt, is er ook geen ruimte voor andere gedachten.
Verder kun je eens gaan puzzelen (is heel ontspannend!) of anders meditatie proberen. Meditatie kan erg goed doen, maar je moet er natuurlijk wel open voor staan.
Stress management
Stressvolle situaties zijn (helaas) moeilijk te voorkomen, en dan vooral als je een control freak bent. Het is belangrijk om je stress te leren managen. Je dient op tijd te herkennen als je weer gestrest raakt en te begrijpen hoe je zo snel mogelijk weer kunt ontspannen.
Loslaten
Ga eens zitten en bedenk welke situaties jij per sé onder controle wil hebben. Wees hierbij kritisch en evalueer hoe realistisch het is om deze situaties inderdaad te controleren.
Je zult leren dat er een hele hoop zaken gewoon niet te controleren zijn. Het zal dus alleen maar onnodige stress opleveren als je toch probeert de controle over die oncontroleerbare dingen te hebben.
In dit soort situaties is het belangrijk om los te laten. Laat het universum maar zijn gang gaan.
Conclusie control freak
We begrijpen nu wat de kenmerken van een control freak zijn en dat het belangrijk is om te leren de controle los te laten. Ook weten we nu wat je eraan kunt doen.
Een beetje je zaakjes onder controle hebben, daar is niets mis mee. Maar als je werkelijk iedere situatie wil kunnen controleren en die controledwang je dagelijks leven belemmert, dan is het een probleem.
Het is belangrijk om dingen te leren loslaten, zodat je ook niet constant stress ervaart. Maak een realistische planning en focus je op datgene wat je kunt controleren. Heb meer vertrouwen in jezelf en in de medemens en vergeet ook niet om af en toe rust te nemen. Als jij extra hulp nodig hebt bij het stoppen met controleren, dan kun je misschien het beste hulp inschakelen van een therapeut.
