Destructief gedrag is ongezond gedrag dat voorkomt in verschillende vormen. Jezelf fysiek pijn doen of je mentaal afsluiten van anderen zijn twee bekende voorbeelden. Ben je bang dat je nooit zal veranderen en kamp je met een laag zelfvertrouwen? Dan is dit artikel voor jou. Dit negatieve gedrag kun je doorbreken, en daarover lees je meer in dit artikel.
Wat is destructief gedrag?
Om de juiste definitie van destructief gedrag te kunnen geven, moet je weten dat er twee soorten zijn: naar jezelf toe of naar anderen.
Destructief gedrag naar jezelf toe
Het is gedrag dat (potentieel) schadelijk is voor jezelf. Dit gedrag kan variëren van mild tot gevaarlijk. Ook kan het per persoon verschillen hoe vaak dit gedrag wordt vertoond. In ieder geval is het altijd problematisch.
Bij destructief gedrag naar jezelf toe heb je negatieve gedachten en ben je kwaad op jezelf. Voorbeelden van dit soort destructieve gedrag zijn jezelf fysiek verwonden, overdreven veel eten of juist niet eten, middelen zoals alcohol en drugs gebruiken of je compleet afsluiten van de buitenwereld en hulp van dierbaren niet accepteren.
Destructief gedrag gericht op anderen
Bij de tweede vorm, destructief gedrag richten op anderen, is het vaak opgekropte woede die er in eens uitkomt en omslaat in agressief gedrag. De woede kan gericht worden op onbekende mensen, maar ook op mensen die je liefhebt. Dit soort gedrag zien we vaak terug bij mensen die narcistisch gedrag laten zien. Echter zullen we ons in dit artikel voornamelijk focussen over de eerste vorm: destructief gedrag naar jezelf toe. Dit destructieve gedrag wordt ook wel zelfdestructief, zelfvernietigend of zelfbeschadigend gedrag genoemd.
Dat je jezelf herkent in dit gedrag, wil niet zeggen dat er iets mis is met je. Dit soort gedragingen zijn menselijk en komen vaak voort uit problematische ervaringen of een stoornis. Met de juiste therapie of begeleiding te verhelpen zijn.
Zelfbeschermingsmechanisme
Destructieve gedragingen komt vaak voort uit zelfbescherming. Je beschermt jezelf dan tegen je familie en/of de maatschappij, die ervoor gezorgd hebben dat jij met negatieve denkbeelden rondloopt. Omdat je geen emotionele pijn wil voelen, ga je jezelf beschermen met dit soort destructieve gedragingen. Het is een manier om om te gaan met negatieve emoties. Belangrijk is dit te herkennen en het te veranderen naar positieve gedachten en emoties, zodat je veel gelukkiger in het leven zult staan.
Het zelfvernietigende gedrag kan met opzet zijn, een impuls zijn of een gewoonte zijn geworden.
Zelfdestructief gedrag komt vaak voort uit een onveilige hechting. Ook laten mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis dit gedrag vaak zien en mensen die lijden aan schizofrenie of een dwangstoornis hebben. Maar zelfdestructief gedrag hoeft niet altijd voort te komen uit een psychische aandoening.
Mensen die destructief gedrag laten zien, hebben over het algemeen vaak een lage zelfwaardering en kunnen niet inzien waar ze toe in staat zijn. Ze leggen de nadruk op het negatieve, op wat er niet is of wat ze niet hebben.
Belangrijk is dus om te leren op welke andere, gezonde manier je het beste om kunt gaan met je emoties. Voordat je dat doet, dien je te begrijpen waar die negatieve gevoelens precies vandaan komen.
Oorzaken (zelf)destructie
Misbruik in de jeugd en verstoorde ouderlijke zorg staan in verband met zelfdestructief gedrag. Daarnaast kunnen jeugdtrauma’s ertoe leiden dat iemand psychische problemen ontwikkelt die vervolgens nog meer moeilijkheden met zich mee brengen.
Neem bijvoorbeeld een drugs- of alcoholverslaving. In het begin geven dit soort middelen een goed gevoel en kun je ermee ontsnappen aan negatieve emoties. Op een gegeven moment wordt het een gewoonte en als je dan stopt met het gebruik, zullen de negatieve emoties weer terugkomen. Als jij geen gezonde coping strategie hebt ontwikkeld, dan is het makkelijk om weer in de verslaving terug te vallen.
Er zijn verschillende factoren die de kans op zelfdestructief gedrag kunnen verhogen. Hieronder lees je welke dat zijn.
Risicofactoren destructief gedrag
- Middelengebruik, zoals alcohol of drugs
- Trauma’s in de jeugd, waaronder verwaarlozing of verlating
- Geestelijk of lichamelijk misbruik
- Omringd worden door mensen die zichzelf verwonden
- Laag zelfbeeld
- Sociale uitsluiting
Wanneer iemand één vorm van zelfdestructief gedrag laat zien, zal dat ook de kans verhogen dat die persoon ander destructief gedrag vertoont. Het komt voor in alle leeftijdsgroepen, maar tieners en jongvolwassenen hebben een grotere kans op het vertonen van fysieke zelfdestructie.
Psychische aandoening als oorzaak
Zelfdestructief gedrag kan ook het gevolg zijn van een psychische aandoening. Hierboven noemden we er al een aantal.
- Borderline persoonlijkheidsstoornis, waarbij de persoon intense stemmingswisselingen vertoont, het lastig vindt om stabiele relaties te vormen en vaak bang is om in de steek te worden gelaten.
- Schizofrenie: een stoornis waarbij iemand gevoelig is voor het krijgen van psychoses.
- Dwangstoornis: iemand heeft dwangmatige gedachten die steeds terugkomen en waarbij hij/zij bepaalde dingen dingen van zichzelf ‘moet’ doen (dwanghandelingen).
- Angststoornis, waarbij iemand constant angstig is en zich zorgen maakt.
- Depressie: de persoon is overmatig somber en verliest interesse in dingen die hem/haar vroeger wel veel vreugde brachten.
- Eetstoornis: denk aan binge eating, anorexia en boulimia.
- Persoonlijkheidsstoornis: bij dit soort stoornissen heeft de persoon vaak problemen in de manier waarop hij/zij met anderen omgaat. Ze kunnen niet op een gezonde manier met mensen interacteren.
- PTSS (posttraumatische stressstoornis): dit is een stoornis die iemand kan ontwikkelen na het hebben ervaren van een traumatische gebeurtenis. PTSS en een impulsieve persoonlijkheid kunnen het risico op destructief gedrag verhogen.
Voorbeelden van zelfdestructief gedrag
Om wat beter te begrijpen hoe zelfdestructief gedrag eruit ziet in de praktijk, hieronder een aantal voorbeelden met uitleg.
Negatieve gedachten die je tegenwerken
Negatieve gedachten hebben als ‘Ik kan niks’ of ‘Niemand wil mijn vriend(in) zijn’. Ook kan ingebeelde incompetentie je in de weg staan, waarbij je jezelf niet ziet als intelligent of denkt dat jij niet in staat bent om succes te behalen. Ingebeelde incompetentie is vaak het gevolg van een laag zelfvertrouwen.
Jezelf blokkeren
Je ervan bewust zijn dat het goed is om er even uit te gaan en onder de mensen te zijn, maar je er desondanks niet toe kunnen zetten. Je gedraagt je passief en onderneemt geen actie. Stiekem weet je dat iets niet goed voor je is, maar toch onderneem je geen stappen om er iets aan te doen.
Hulp afslaan
Wanneer iemand hulp aanbiedt sla je dat af of als je hulp nodig hebt, vraag je er niemand om. Je weigert om in therapie te gaan of een afspraak te maken met een psycholoog.
Jezelf onnodig opofferen voor een ander
Je eigen behoeften negeren om het een ander naar de zin te maken. Dat is natuurlijk een mooi gebaar, maar dit moet niet constant gebeuren. Het is niet goed als je bijvoorbeeld je eigen dromen niet waarmaakt omdat je partner wil dat je je tijd thuis doorbrengt met het gezin. Een ander voorbeeld is niet gaan studeren en daarvoor in de plaats in het bedrijf van je ouders werken omdat dat van je wordt verwacht.
Jezelf (onnodig) opofferen voor een ander is een manier om je nobel te voelen, maar ook zal het destructief gedrag maskeren; namelijk het opofferen van je eigen dromen die jou gelukkig maken.
Jezelf terugtrekken
Wanneer je sociaal contact uit de weg gaat en je jezelf isoleert.
Zelfmedelijden hebben
Medelijden met jezelf hebben en een slachtofferrol aannemen. Dit weerhoudt je ervan om actie te ondernemen. Je gelooft dat jij het slachtoffer bent van de situatie, en dus blijf je inactief.
Toevlucht zoeken in verslavingen of ongezonde copingstrategieën
Werk, toxische middelen (alcohol en drugs bijvoorbeeld), gokken, feesten, gamen, ongezond eetgedrag (te veel of te weinig eten) en ga zo maar door.
Veeleisend zijn
Je legt niet alleen voor jezelf de lat te hoog, maar ook voor anderen.
Relaties saboteren
Voorbeelden zijn jaloers zijn, bezitsdrang hebben, een ander manipuleren en agressief gedrag vertonen. Als jij gelooft dat je het niet waard bent, zul je dat ook terugzien in intieme relaties.
Gedrag omkeren
Om je gedrag te veranderen naar constructief gedrag, dien je uit je comfortzone te durven stappen. Dit zal ervoor zorgen dat je kunt leven zonder angst, je je zelfverzekerder voelt en je je niet meer bezig hoeft te houden met wat er in het verleden mis is gegaan. Dat kun je achter je laten.
Hieronder geven we je een aantal handige tips die je zullen helpen met het stoppen van destructief gedrag. Wees je ervan bewust dat dit niet een paar dagen of weken in beslag zal nemen. Zelfdestructief gedrag veranderen zal maanden of soms zelfs jaren duren. Gun jezelf dus de tijd.
Destructief gedrag verbreken: 12 Tips
Klaar om je destructieve gedrag te verbreken? Hieronder volgen twaalf belangrijke tips.
Het veranderen van je gedachten
Destructief gedrag ontwikkelt zich naar aanleiding van fysieke of mentale problemen waar je mee hebt gekampt in het verleden, en die je nu een plekje probeert te geven. Blijf lief tegen jezelf. Het destructieve gedrag is een manier die je onbewust hebt gekozen om jezelf te beschermen en om het leed te verwerken. Wanneer je jouw gedachtegang kunt veranderen van ‘jezelf van alles verwijten’ naar ‘lief zijn voor jezelf’, en het positieve van het leven gaat inzien, zul je daar mentaal sterker van worden. Nogmaals: dit proces kost tijd. Het is bovendien belangrijk om hier mensen bij te betrekken die dichtbij je staan. Denk aan een partner of goede vrienden. Mocht je een terugval meemaken, dan zijn zij er om jou op te vangen.
Geloof je negatieve gedachten niet
Zelfdestructief gedrag verbreken is niet makkelijk en het hebben van negatieve gedachten maakt het nog moeilijker. Geloven dat je dom bent of niets kunt, is niet alleen destructief maar tenslotte ook onwaar. Het herkennen en veranderen van negatieve gedachtes is een eerste stap om destructief gedrag te veranderen.
Als je weer een keer een negatieve gedachte hebt, stop dan even om na te denken en die gedachte op een positieve manier te herformuleren. Dus de gedachte ‘Ik ben zwak’ zet je om in ‘Ik ben nu misschien wat zwakjes, maar ik weet dat ik het aankan.’
Schaamte doorbreken
Schaamte is een negatief gevoel. Een voorbeeld is over jezelf zeggen: ‘Ik ben een slecht mens’. In plaats daarvan zou je kunnen zeggen: ‘Ik heb iets fout gedaan’. Schaamte is vaak een oorzaak van zelfdestructief gedrag om zo de pijn die je voelt te verzachten. Je moet de destructieve cyclus dus zien te doorbreken.
Je zou kunnen beginnen met het vervangen van schadelijk gedrag door gezond gedra. Dat kun je doen door in plaats van te liegen, gewoon de waarheid te vertellen. Neem verantwoordelijkheid voor de fouten die je maakt, en ga voor positieve opties die zowel je fysieke als geestelijke gezondheid ten goede komen. Door je zelfbeeld te verbeteren en je zelfvertrouwen te verhogen, kun je makkelijker dat gevoel van schaamte loslaten.
Dagboek bijhouden
Het kan helpen om in een dagboek op te schrijven hoe je je mentaal en fysiek voelt. Het kan ook je zelfbewustzijn vergroten. In een dagboek hoef je je geen zorgen te maken over hoe je iets opschrijft en of je dingen moet weglaten: je kunt er werkelijk alles in kwijt, zonder filters. Daarnaast kan schrijven in een dagboek ontspannend zijn.
Om destructief gedrag te verbreken, is je zelfbewustzijn vergroten een ontzettend belangrijke stap. Door een gezonde portie zelfvertrouwen te ontwikkelen, zal het destructieve gedrag afnemen en omgezet worden in positieve gedachten en gedragingen
Meditatie of mindfulness
Meditatie is een oefening waarbij je concentratie centraal staat, met als doel om je helemaal jezelf te voelen. Bij mindfulness draait het om je bewustzijn van het hier en nu. Deze twee vormen van ontspanning kunnen je helpen om je mentaal, maar ook fysiek beter te voelen. Er zijn verschillende soorten meditatie en mindfulness.
Een hobby
Destructief gedrag kan ook voorkomen bij mensen die geen hobby hebben waarin ze al hun boosheid, angst en energie kwijt kunnen. In zulke gevallen is het belangrijk om een activiteit of hobby te vinden waarin je je energie kunt uiten en daardoor minder zelfdestructief gedrag zal vertonen. Dit kunnen hobby’s zijn als dansen, zingen, sporten en nog veel meer. Een hobby als schaken of lezen zal wat minder goed helpen. Ga dus echt voor een hobby die fysiek uitdagend is.
Richt je op je eigen behoeften
Bij jezelf moet je op nummer één staan. Het is van belang dat je weer goed voor jezelf gaat zorgen, zowel lichamelijk als geestelijk. Focus de aandacht nu even op jezelf en wees lief. Zorg ervoor dat je genoeg rust en slaap krijgt, dat je gezond eet en genoeg water drinkt en sport. Draag kleding waarin jij je comfortabel en mooi voelt. Wat je ook kunt doen, is voor de spiegel gaan staan, jezelf goed aan te kijken en hardop te zeggen ‘Ik hou van jou!’. In het begin zal dit een beetje wennen zijn en ook zal het niet direct effect hebben. Het zal je wat tijd kosten, maar wanneer het je lukt, zal deze oefening je zelfvertrouwen een enorme boost geven.
De oorzaak achterhalen
Natuurlijk kun je zelf op zoek gaan naar de oorzaken achter je gedrag. Het kan daarbij handig zijn om je in te lezen en op zoek te gaan naar informatie. Maar als je nog meer verbetering wil zien in je destructieve gedrag, dan kun je daarvoor het beste een professional in de arm nemen. Maak een afspraak met een psycholoog of therapeut die ervaring heeft op dit gebied en anderen heeft geholpen hun destructieve gedrag te stoppen. Ook als je bij zo’n professional in therapie gaat, zul je niet binnen enkele dagen verschil zien. Het is weer een proces waar tijd voor nodig is. De professional zal je leren hoe je het beste met je opgekropte emoties kunt omgaan en zal tegelijkertijd een luisterend oor bieden.
Richt je op je doelen en beloon jezelf
Je hebt er voor gekozen om jezelf centraal te stellen. Nu is het van belang dat je persoonlijke doelen gaat stellen. Deze doelen bestaan idealiter uit kleine stapjes, waarbij het grotere doel is het stoppen van je destructieve gedrag. Tijdens dit proces is het net zo belangrijk dat je jezelf beloont. Kleine doelen kunnen bestaan uit dagelijkse of wekelijkse taken. Als het je lukt om deze taken te voltooien, beloon je jezelf met positieve gedachten. Daarbij houd je natuurlijk ook het oog op je grotere doel. Als jij duidelijke doelen nastreeft, zal het ook makkelijker worden voor de mensen om je heen om jou bijvoorbeeld extra te motiveren als je dat nodig hebt.
Accepteer de pijn
Dit zal een van de moeilijkste dingen zijn om je destructieve gedrag te veranderen: de pijn accepteren. Zelfreflectie is hierbij van belang. Vraag je af waarom je je zo voelt, waar de emoties vandaan komen en hoe je het negatieve gedrag kunt stoppen. Kijk naar gebeurtenissen in het verleden die eventueel de oorzaak kunnen zijn. Vervolgens is het zaak om die factoren op een positieve, gezonde manier te verwerken. Dit zal ervoor zorgen dat de pijn minder wordt en dat je de gebeurtenissen achter je kunt laten. Accepteer de pijn en kom er sterker uit.
Door je te omringen door mensen die je liefhebt, zoals familie en vrienden, kun je destructief gedrag tegengaan. Mensen die jou liefhebben zullen dit negatieve gedrag herkennen en je helpen dit tegen te gaan. Tijd doorbrengen met vrienden en familie heeft een positieve invloed op hoe je je voelt en je gedraagt. Ze zullen ervoor zorgen dat je je beter voelt en je even niet bezig bent met je problemen.
Ook is het verstandig om je omgeving op de hoogte te stellen van wat je probeert te veranderen. Vraag hen om je te motiveren en te helpen om jezelf verantwoordelijk te houden. Vrienden en familieleden die je ondersteunen kunnen je dat extra beetje kracht geven als je het even moeilijk hebt.
Negatieve contacten verbreken
Gezonde contacten moet je koesteren, terwijl je negatieve contacten het beste kunt verbreken. Mensen die niets toevoegen aan je leven of alleen maar een negatieve impact hebben, kun je het beste uitsluiten. In het geval je partner de oorzaak is van je destructieve gedrag, dan moet je helaas ook overwegen om de relatie met hem/haar te beëindigen. Hetzelfde geldt voor familieleden, en dat kan soms erg lastig zijn.
Conclusie destructief gedrag
Besef dat je je destructieve gedrag niet van de ene op de andere dag zal kunnen veranderen. Maar de momenten dat je faalt, kun je wel gebruiken om te leren en daarmee andere manieren te bedenken om het beter te doen. Ga voor jezelf na wat ervoor zorgde dat je toch weer terugviel in zelfdestructief gedrag, en bedenk vervolgens hoe je dat de volgende keer kunt voorkomen.
Hoe jij met een mislukking omgaat, heeft invloed op het eindresultaat. Als jij er tijdens je herstel voor kiest om te vluchten in drugs of alcohol en je negatief tegen jezelf praat, dan zul je sneller terugvallen dan wanneer je ervoor kiest om de situatie te evalueren, ervan te leren, te begrijpen wat je in de toekomst beter kunt doen en jezelf te vergeven.
Verder is het van belang om jezelf voor te bereiden op moeilijke momenten. Wat triggert jouw negatieve gedachten en destructieve gedrag? Een voorbeeld: stel je probeert te stoppen met drinken, plan dan van te voren hoe je omgaat met situaties waarin je zin krijgt om te drinken en kom met een strategie. Als je je weer in zo’n lastige situatie bevindt, wees dan alert op wat je denkt, voelt en hoe je je gedraagt en probeer de strategie uit die je van te voren hebt bedacht. Als het mislukt, dan weet je meteen wat de volgende keer niet zal werken. En dat is ook nuttig.