Ieder van ons kent vast wel iemand die constant selfies plaatst op social media, of het altijd over zichzelf heeft. We hebben al gauw de neiging om zo iemand een ‘narcist’ te noemen. Maar zo iemand is niet meteen narcistisch; zo’n persoon heeft waarschijnlijk gewoon veel eigendunk
. Dat is geen aangename eigenschap, maar verder ook niet schadelijk. Bij ‘echt’ narcistisch gedrag is het een ander verhaal. Mensen die lijden aan een narcistische persoonlijkheidsstoornis hebben een mentale ziekte. Zulke mensen zijn aan de ene kant vol van zichzelf en hebben bewondering van anderen nodig, terwijl ze aan de andere kant gewoon extreem onzeker zijn. ‘Echt’ narcistisch gedrag is echter lastig te herkennen.
Wat is narcistisch gedrag precies, wat zijn de kenmerken, de oorzaken en hoe kun je het beste omgaan met narcisme?
Wat is narcisme?
Narcisme is vaak lastig te herkennen. Aan hun omgeving laten narcisten slechts de ‘mooie kant’ zien. Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis houden ervan om over hun geweldige, probleemloze leven te praten, over hun enorme toekomstplannen en de bijzondere prestaties die ze hebben neergezet.
De omgeving kan in de eerste instantie erg onder de indruk zijn van zulke mensen. Ze lijken charismatisch, ambitieus en vaak zelfs charmant. Anderen vinden hun vaak ook aantrekkelijk, en daarom hebben narcisten vaak ook geen problemen met daten. Ze kunnen heel goed inspelen op andermans kwetsbaarheden.
Als jij een narcist bent of er eentje in je omgeving hebt, kan dat erg schadelijk zijn voor je welzijn. Het is niet mogelijk om een gezonde relatie te hebben – als narcist of met een narcist.
Mensen die lijden aan een narcistische persoonlijkheidsstoornis, denken dat alles om hen draait. Ze hebben een gebrek aan empathie, waardoor ze zich dus moeilijk kunnen inleven in anderen. Ze geloven dat ze beter zijn dan anderen en hebben de ziekelijke behoefte om bewonderd te worden.
Narcisten zijn behalve arrogant en op zichzelf gericht, ook manipulatief en zullen veel van anderen eisen.
Wat zijn de kenmerken van narcisme?
We hebben zojuist al een aantal dingen genoemd waar we iemand met narcisme aan kunnen herkennen.
Hieronder zetten we de belangrijkste kenmerken van ‘echt’ narcistisch gedrag op een rijtje:
- Narcisten denken dat zij bijzonder en beter zijn dan anderen
- Hebben de behoeften om steeds bewonderd te worden
- Hebben een gebrek aan empathie
- Komen charmant over
- Moeten altijd in de aandacht staan
- Tonen agressief gedrag
- Vertonen weinig emoties
- Zijn egocentrisch
- Zijn dominant en willen de macht hebben
- Voelen geen schuld
- Zijn extreem jaloers op anderen
- Geloven dat ze recht hebben op een voorkeursbehandeling
- Zijn manipulatief
- Kunnen geen relaties onderhouden
Met deze kenmerken lijkt het bijna makkelijk om een narcist te herkennen. Echter kan het soms erg lastig zijn.
Andere symptomen
Maar er is meer. Achter al deze opvallende symptomen gaat heel wat schuil. Diep van binnen zijn narcisten vaak enorm eenzaam en zijn ze eigenlijk ontzettend onzeker. Daarom hebben ze ook veel problemen met afgewezen worden. En als ze bekritiseerd worden, zullen ze daar agressief op reageren. Door dat te doen, willen ze hun onzekerheid verbergen. Ook kunnen ze maar moeilijk met intimiteit omgaan, omdat daarbij het tonen van je kwetsbaarheden hoort.
Er zijn overigens ook narcisten bij wie juist de ‘grootste’ kant een beetje verstopt ligt – en we dus meer de kwetsbare kant zien – maar waarbij ze nog steeds heel erg met zichzelf bezig zijn. Hun energie gaat naar hun gevoel van minderwaardigheid en ze kunnen niet goed de gevoelens en emoties van anderen peilen. Nog steeds voelen ze zich bijzonder en kunnen ze geloven dat zij recht hebben op bepaalde privileges.
Narcisten weten precies hoe ze kunnen krijgen wat ze willen. En omdat ze geen oog hebben voor de gevoelens van anderen, maakt het hen niet uit of ze met hun acties iemand kwetsen of benadelen.
Wat is de oorzaak van narcisme?
Het is nog steeds enigszins onduidelijk hoe iemand narcistisch wordt. Maar vaak zien we dat er een aantal problemen zijn die zich in het vroegere leven van de persoon hebben ontwikkeld. Zo hebben narcisten vaak niet genoeg liefde of steun gekregen van hun ouders. Hierdoor zijn ze later té veel bezig met hun eigenwaarde.
Begrijp het niet verkeerd: het is belangrijk om een gezonde portie eigenliefde te hebben. Echter, wanneer dit te veel wordt, dan kan dat een signaal zijn van een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Die diagnose moet echter worden gesteld door een professional, ofwel een psycholoog.
Het hebben meegemaakt van een trauma wordt beschouwd als een directe oorzaak van narcisme. Als een kind iets traumatisch heeft meegemaakt, zoals verwaarlozing of misbruik in de kindertijd, zal het kind de aandacht automatisch op zichzelf gaan richten. En zo kan het kind al snel narcistische trekjes gaan ontwikkelen. Omdat ze defensief reageren, zullen ze niet snel een gezond gevoel van eigenwaarde kunnen vormen.
Er zijn andere mensen die geloven dat narcisme ook kan voortkomen uit het extreem verwennen van een kind. Als een ouder denkt dat zijn/haar kind altijd alles goed doet en nooit feedback krijgt, dan kan dat leiden tot een verkeerd zelfbeeld.
Bij het ontwikkelen van en narcistische persoonlijkheidsstoornis, zijn er vaak meerdere factoren die meespelen en is het dus niet één duidelijke oorzaak. Het is eerder een combinatie van onder andere de opvoeding, genetische aspecten en (traumatische) levensgebeurtenissen.
‘Ware’ narcisten
Maar wacht even. We hebben dus mensen die echt lijden aan een stoornis; een narcistische persoonlijkheidsstoornis, ofwel de ‘ware’ narcisten, maar ook mensen die ‘gewoon’ narcistische trekjes vertonen.
Narcisme kun je beschouwen als een spectrum: aan het ene uiteinde van het spectrum heb je ‘narcistisch gedrag’ of ‘narcistische trekjes’, terwijl je aan het andere uiterste de ‘narcistische persoonlijkheidsstoornis’ hebt.
Daar zit dus een groot verschil tussen. Er zijn mensen die gewoon heel optimistisch zijn over zichzelf, of juist een beetje onverschillig of koud overkomen, maar dat betekent niet meteen dat zij ‘echte’ narcisten zijn. Mensen moeten dus uitkijken wanneer ze iemand een narcist noemen. Dat klopt echt niet altijd. Laat dat dus maar over aan een psycholoog!
Als we ons afvragen wat narcisme precies is, moeten we dus begrijpen waar de persoon in kwestie zich bevindt op het narcisme spectrum. Als we te maken hebben met een ‘echte’ narcist, zit die dus aan de meest extreme kant van het spectrum, en dan hebben we het dus over iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Echter, als een ‘gezond’ persoon hier en daar narcistische trekjes laat zien, dan bevindt die zich juist aan de andere kant van het spectrum.
Zo’n narcistische persoonlijkheidsstoornis is erg lastig vast te stellen. Narcistisch gedrag komt dus ook voor onder gezonde mensen die geen stoornis hebben. En dat maakt het zo moeilijk: wanneer wordt narcistisch gedrag een stoornis, en wanneer is het nog ‘normaal’?
Narcisten zijn er dus in verschillende vormen en kan zich op diverse manieren uiten. Door niet-psychologen is dit erg moeilijk te onderscheiden.
We doen het allemaal wel eens
Ieder van ons vertoont wel eens narcistisch gedrag. In ons dagelijkse doen zoeken we soms bevestiging bij anderen. Iedereen doet het wel eens, op zijn of haar eigen manier. We doen aardig tegen mensen die we niet eens leuk vinden, plaatsen onze beste foto’s online en doen alsof ons leven alleen bestaat uit mooie momenten. Of we posten foto’s van een heleboel ‘vrienden’, want we willen aan anderen laten zien dat we er zoveel hebben. We doen het allemaal om leuk gevonden te worden en bevestiging te krijgen.
Omgaan met narcisme
‘Echte’ narcisten raken op een gegeven moment in de problemen, of dat nu op hun werk is of in hun relaties. Ze zeggen bijvoorbeeld bezig te zijn met grote projecten en maken dat vervolgens niet waar. Of hun collega’s kunnen moeilijk overweg met hun egocentrische en manipulerende karakter.
Daarnaast gebeurt het vaak dat partners of kinderen van een narcist het gevoel hebben niet gesteund te worden, of dat ze geen ruimte krijgen om zichzelf te ontwikkelen en soms zelfs het slachtoffer zijn van agressie.
Juist op de momenten waarop de omgeving last begint te krijgen van het narcistische gedrag, zal de onzekere kant van een narcist sterker naar voren komen. Ze kunnen zich angstig gaan voelen, depressief en somber. De narcist kan zich dan aanmelden voor therapie, maar doen dat naar aanleiding van hun symptomen, en niet omdat ze iets willen doen aan hun narcistische gedrag.
Sterk in je schoenen staan
Het kan heel moeilijk en intimiderend zijn om iemand in je omgeving te hebben die narcistisch is. Zo iemand kan agressief reageren of jou het gevoel geven dat jouw opinie niet belangrijk is. En dat kan een negatieve invloed hebben op je zelfvertrouwen. Maar het heeft weinig zin om te proberen te onderhandelen met een narcistisch persoon. Het zal je alleen maar uitputten. Wat je echter wel kunt doen, is ervoor zorgen dat het gedrag van die persoon jou minder raakt. Probeer aan je zelfvertrouwen te werken en ook veerkrachtig te blijven. Als jij wil weten hoe je je zelfvertrouwen kunt verhogen, lees je daar hier alles over.
Narcistisch gedrag: mannen versus vrouwen
Wist jij dat het grootste deel van de (echte) narcisten mannen zijn (50-75%)? Beide geslachten kunnen er echter last van hebben. Maar het uit zich bij beide op een andere manier.
Onderzoek toont aan dat vrouwen zich over het algemeen minder dominant opstellen dan bij narcistische mannen het geval is. Vrouwen proberen juist lief over te komen en zorgzaam. Ze kunnen ook wat bijdehanter zijn dan mannen. Ook schijnen vrouwen meer problemen te hebben met ouder worden, laten ze minder roekeloos gedrag zien, maar zijn ze wel eerder geneigd om hun lichaam te gebruiken om iets voor elkaar te krijgen.
Assertiviteit: het tegenovergestelde van narcisme
Bij assertief gedrag hebben we het over iemand met een hoog EQ. Dit is misschien niet direct zichtbaar, maar op het moment dat je de persoon leert kennen, merk je dat zijn/haar gedrag diepgaand is. Ze zijn eerlijk, ze bieden een luisterend oor en je kunt een goed gesprek met ze voeren. Mensen met een goed ontwikkeld EQ kunnen andermans emoties goed begrijpen, en zich daarnaast inleven in een ander.
Probeer mensen met narcistisch gedrag zoveel mogelijk te vermijden, en ga juist op zoek naar mensen die assertief zijn. Op zo iemand kun je over het algemeen namelijk wel rekenen.
Mensen met een hoog EG
Er zijn mensen die nu eenmaal niet zo populair zijn en het soms moeilijk vinden om het woord te nemen in gezelschap, of die niet zo snel de aandacht op zichzelf willen richten. Ze houden zich afzijdig en hebben liever een goed gesprek zonder alle aandacht te krijgen. Dit zijn de mensen die op het eerste gezicht misschien verlegen overkomen, maar eigenlijk vaak ontzettend assertief zijn en een hoog EQ hebben. Dit zijn de mensen waar je op kunt bouwen en waar je gezonde relaties mee aan kunt gaan.
Als jij geïnteresseerd bent in echte vriendschappen en relaties, dan dien je je niet oppervlakkig te gedragen, niet over andere te roddelen en ook niet constant de behoefte te hebben om in het middelpunt te staan.
Bij narcisten en mensen die assertief zijn werkt het dus precies andersom: waar narcisten in het begin leuk en aardig gevonden worden, zal dat bij mensen met een hoog EQ juist gebeuren op het moment dat andere mensen hen echt leren kennen. Als we het manipulatieve gedrag van een narcist doorhebben, hoeven we algauw niks meer van hem/haar te weten. Terwijl de assertieve persoon betrouwbaar en eerlijk blijft, en uiteindelijk onze voorkeur naar die persoon zal uitgaan.
Gelukkig kunnen mensen op een gegeven moment dus dwars door die oppervlakkige charme van een narcist heen kijken, en krijgen ze door dat de narcist niet de kwaliteiten van een fijne vriend bezit.
Maak je dus vooral geen zorgen als je weer eens op zo’n feestje bent en de aandacht niet op jou is gericht, maar op de ‘popi jopi’. Je begrijpt nu wat er speelt. Uiteindelijk zul jij populair blijven onder de mensen in jouw kring door jouw fijne karakter en hoge EQ.
Narcistisch gedrag in intieme relaties
Vooral in intieme relaties kan narcisme of narcistisch gedrag veel schade aanrichten. ‘Gezonde’ mensen, die geen last hebben van een narcistische persoonlijkheidsstoornis, handelen over het algemeen vanuit empathie. Ook al doen narcisten alsof ze om je geven, handelen ze nooit uit liefde. Het is net alsof ze totaal geen idee hebben van morele en sociale waarden. Vooral in intieme situaties komt dat duidelijk naar voren. Als jij doorhebt dat de persoon waar je een intieme relatie mee hebt constant liegt en manipuleert, dan moet je op je hoede zijn.
Is jouw partner een narcist?
Als jij een relatie hebt met een narcist, kan dat een behoorlijke negatieve impact hebben op je mentale welzijn. Als je het vermoeden hebt dat iemand in je nabije omgeving een narcist is, dan kun je daarachter komen aan de hand van een paar dingen. Houd er wel rekening mee dat iemand niet meteen een ‘ware’ narcist hoeft te zijn als hij/zij manipulatief is of een negatieve invloed op je heeft.
Ga voor jezelf eens na:
- Vraagt je partner ooit ‘Hoe is het met je?’ of ‘Heb je een fijne dag gehad?’
- Doet je partner vaak beloftes die hij/zij niet nakomt, puur en alleen om zijn/haar imago niet te verpesten?
- Neemt hij/zij de ideeën van anderen over, en doet hij/zij daarbij alsof het zijn/haar ideeën zijn?
- Draait jullie relatie meer om hem/haar dan om jullie samen?
- Heb jij het gevoel veel te geven, maar nooit echt iets van je partner terug te ontvangen?
- Als je partner niet krijgt wat hij/zij wil, reageert hij/zij dan agressief?
- Is je partner vaak geneigd om het te hebben over wat je fout hebt gedaan?
- Wil jouw partner dat jij altijd maar voldoet aan zijn/haar wensen?
- Is je partner manipulatief en doet hij aan gaslighting, waardoor jij aan jezelf twijfelt en denkt dat jij gek aan het worden bent?
- Wil je partner alle controle hebben over je leven?
Als je meerdere van deze dingen herkent in je relatie, is er zeker iets niet goed en kan er inderdaad sprake zijn van narcisme of narcistische trekjes.
Narcistisch gedrag op de werkvloer
Slechts 1% van de bevolking zou een narcistische persoonlijkheidsstoornis ontwikkelen. Daarnaast zijn er cijfers waaruit we op kunnen maken dat één op de 25 mensen narcistische kenmerken vertonen. Maar deze cijfers zijn niet erg eenduidig, simpelweg omdat mensen die kampen met narcisme niet snel in therapie gaan of op zoek gaan naar en behandeling. Vaak is het de omgeving van de narcist die last heeft van het gedrag; de familie, partner, collega’s of leidinggevenden.
Of iemand op de werkvloer nu ‘slechts’ narcistisch gedrag vertoot of daadwerkelijkheid lijdt aan een persoonlijkheidsstoornis; dat is nu niet van belang. Waar het wel om draait, is dat we begrijpen hoe het nu zit met het gedrag van de persoon, en wat voor invloed dat heeft op de samenwerking met andere collega’s. Leidinggevenden moeten begrijpen wat ze kunnen doen om de situatie op de werkvloer veilig te houden. Hieronder een aantal tips.
1. Narcistisch gedrag nemen zoals het is
Het kan erg lastig zijn om met iemand om te gaan die narcistisch gedrag vertoont. Het zal waarschijnlijk niet helpen als je die persoon aanraadt om therapie te zoeken. Beter is het om er vanuit te gaan dat de persoon niet geholpen kan worden en ook niet geholpen wil worden. Het vervelende gedrag heeft echter veel invloed op anderen. Het is belangrijk dat de omgeving zich niet op een ongezonde wijze gaat aanpassen aan het gedrag van de narcistische collega. Wat men beter kan doen, is het gedrag te ‘accepteren’.
2. Vermijd het geven van directe kritiek
Als jij samen moet werken met een collega die narcistisch gedrag laat zien, kun je hem/haar beter nooit openlijk confronteren. Geef hem of haar complimenten – die je echt meent – en blijf aardig. Dit zal de communicatie positief houden. Daarnaast kun je het beste in de ‘ik’ vorm praten als je een boodschap wil overbrengen. Je moet als het ware een beetje meegaan in het narcistische gedrag. Gebruik daarnaast humor om de situatie rustig en ontspannen te houden.
3. Je eigen grenzen bewaken
Als de narcistische collega totaal niet bezig is met jouw behoeften en emoties, dan is het belangrijk om duidelijke grenzen te stellen. Hoeveel aandacht ga je de persoon geven, en ook hoe veel bevestiging?
Het is nog steeds belangrijk om vriendelijk te blijven, maar tegelijkertijd moet je ervoor zorgen dat je collega jouw gestelde grenzen niet overschrijdt. Zorg er bovendien voor dat je je gevoel van eigenwaarde niet verliest als je veel met die collega moet optrekken of samenwerken.
Narcistisch gedrag: Conclusie
In dit artikel heb je kennis kunnen maken met wat een narcist is en hoe je zo iemand kun herkennen. Daarnaast heb je geleerd dat narcisme een spectrum is, waarbij je aan de ene kant ‘narcistische trekjes’ hebt of narcistisch gedrag, en en aan de andere kant een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Iemand die narcistische gedragingen vertoont, is dus niet meteen een ‘echte’ narcist. We hopen dat je dankzij dit artikel beter weet hoe je een narcist herkent en hoe je het beste met zo iemand kan omgaan.