Ouderverstoting narcisme: hoe houden deze twee begrippen verband, en wat is ouderverstoting precies?
Helaas gebeurt het vaak: getrouwde stellen die om wat voor reden dan ook besluiten om uit elkaar te gaan. Dit is vaak een vervelend proces, maar nog moeilijker is het als er kinderen bij betrokken zijn.
Wanneer er sprake is van een vechtscheiding, worden er bij een echtscheiding acties ondernomen om de andere partner schade toe te brengen. Over alles wordt ruzie gemaakt, van de woning tot de opvoeding van de kinderen.
Het komt daarbij ook voor dat de ene partner de kinderen tegen de andere partner opstookt. Dit leidt er in ernstige gevallen toe dat de benadeelde partner de kinderen niet meer kan zien. Het is waarschijnlijk de grootste nachtmerrie die je kunt hebben als ouder.
Wat is ouderverstoting narcisme?
We spreken van ouderverstoting, in het engels ook wel ‘parental alienation’ genoemd, wanneer een kind of meerdere kinderen geen contact meer wil(len) met één van de ouders.
Kinderen nemen daarbij zelf het besluit. Maar de situatie is tot stand gekomen door de andere ouder en is een vorm van geestelijke kindermishandeling. Het kind wordt namelijk gemanipuleerd of gehersenspoeld door deze ouder, waardoor het kind de andere ouder niet meer accepteert en daardoor verwerpt.
Ouderverstoting zien we vaak terug bij echtscheidingen. Maar het komt ook voor in ‘gewone gezinnen’ en in gezinnen waarbij er pleeg- of adoptieouders in het spel zijn.
In dit artikel benaderen we ouderverstoting vanuit de psychopathologie en zullen wij de relatie uitleggen tussen ouderverstoting en narcisme.
Signalen van ouderverstoting
Er zijn verschillende methoden die manipulerende ouders kunnen gebruiken. Dat kan bijvoorbeeld door voor de hand liggende dingen te zeggen als “je moeder houdt niet van je” of “je vader wil geen contact met je”.
Maar er zijn ook minder directe methoden, zoals de andere ouder de schuld geven van de scheiding, het kind straffen voor het behouden van contact met de andere ouder, of ver weg gaan wonen zodat het bijna onmogelijk is om een relatie met de onschuldige ouder te onderhouden.
Een kind dat het slachtoffer is van ouderverstoting kan het volgende gedrag vertonen:
Het kind
- vertoont haatgevoelens naar de verstoten ouder en zal ook positieve ervaringen uit het verleden ontkennen.
- heeft geen feitelijke of logische redenering voor zijn vijandigheid tegenover de verstoten ouder.
- ziet de narcistische ouder als perfect, terwijl de andere ouder wordt gezien als gebrekkig.
- ervaart geen schuldgevoel voor zijn onbeleefde of vijandige gedrag tegenover de ene ouder.
- zal eerder de kant kiezen van de manipulerende ouder zonder het standpunt van de andere ouder te willen begrijpen.
- geeft aan dat het de mening over de verstoten ouder helemaal zelf heeft gevormd.
- kan ook haatgevoelens hebben tegenover de familieleden van de verstoten ouder.
Wie van de ouders zet het kind tegen de ander op?
Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis hebben de neiging om misbruik te maken van hun machtspositie als ouder ten opzichte van hun kind. De aanleiding is vaak de andere ouder die aangeeft te willen scheiden.
De manipulerende ouder gebruikt dan de kinderen om wraak te nemen en de andere ouder hiervoor te ‘straffen’.
Dat een ouder kritisch is over de andere ouder, wil overigens niet meteen zeggen dat hij/zij narcistisch is en dat er sprake is van parental alienation.
Maar wanneer één van de ouders het kind jarenlang hersenspoelt en manipuleert om zo de andere ouder te straffen, kan er sprake zijn van narcisme of psychopathie. En als hierdoor het kind vervolgens de andere ouder verwerpt, dan spreken we van ouderverstoting narcisme.
Echter, als het kind andere, persoonlijke redenen heeft om het contact met één van de ouders te verbreken, dan spreken we niet van ouderverstoting.
Ouderverstoting, narcisme en psychopathie
Bij ouderverstoting zet een ouder het kind dus op tegen de andere ouder. Dit doet hij/zij door middel van leugens en manipulatie. Het kind zal hierop reageren met angst of woede, waardoor het de andere ouder algauw zal afwijzen. Ook de familie van deze ouder wordt vaak bekritiseerd.
Zo ontstaat er een warrige en ongezonde relatie structuur binnen de familie. De manipulerende ouder zorgt ervoor dat alle familieleden in de ruzie worden meegetrokken, wat voor veel spanning zorgt en tot onbegrip leidt.
Het kind voelt zich al snel het slachtoffer van de buitengesloten ouder. De manipulerende ouder speelt hierop in door de rol van de ‘redder’ in te nemen. Echter is de buitengesloten ouder vaak een goede ouder, waar het kind over het algemeen een prima relatie mee had. In tegenstelling tot de manipulerende ouder, die in veel gevallen vaak al problematisch was of trauma’s heeft opgelopen in zijn/haar jeugd.
Narcisten en psychopaten gebruiken hun kinderen ten behoeve van hun eigen doeleinden. De kinderen worden gebruikt om wraak te nemen op de andere ouder. Er is sprake van ouderverstoting narcisme en het effect is groot voor zowel de verstoten ouder, als het kind.
Wat voor invloed heeft ouderverstoting narcisme op ‘de verstoten ouder’?
De verstoten ouder voelt zich machteloos en kwetsbaar wanneer deze zijn/haar kinderen verliest. Dit heeft diepe eenzaamheid als gevolg, maar ook emoties als wanhoop en woede.
Het leidt er vervolgens toe dat het kind steeds meer het respect voor deze ouder verliest. En dit is precies wat de manipulerende ouder wil bereiken.
In het ‘worst case scenario’ zal de verstoten ouder zijn/haar kinderen niet meer zien. Ook grootouders en andere familieleden van zijn/haar kant zullen hier het slachtoffer van zijn. En als er nog wel contact is, dan verloopt dat vaak stroef. De narcistische ouder zal ervoor zorgen dat hij/zij de controle houdt.
Wat voor invloed heeft ouderverstoting narcisme op het kind?
Behalve dat het kind het contact verbreekt met de ouder, of hem/haar niet meer vertrouwt, kan het ook een ontwikkelingsstoornis oplopen.
Jonge kinderen zijn nog afhankelijk van hun ouders, waardoor zelfs benadeelde kinderen loyaal proberen te blijven aan hun vader en moeder. Zelfs als ouders hen mishandelen.
Ouderverstoting leidt bij kinderen tot een loyaliteitsconflict. Zelfs wanneer ouders vaak ruziën of onderling problemen ondervinden, leidt dat tot een onveilige hechting bij kinderen.
Wanneer een kind de dupe is van een dergelijke problematiek tussen de ouders, zal hij/zij instinctief kiezen voor de ouder waarbij de overlevingskansen het ‘grootst’ zijn. En dat is de ouder die de meeste macht heeft. Dat is overigens niet automatisch de ouder die het meest dominante gedrag vertoont. Het kan ook de stille ouder zijn die de slachtofferrol aanneemt. Het kind denkt dan dat het deze ouder moet redden.
Een kind dat zich angstig voelt, zoekt veiligheid. Het zal zich hechten aan de ouder die het kind het gevoel geeft dat het hem/haar kan beschermen tegen de andere ouder, die gezien wordt als dader of boosdoener.
Het kind probeert de manipulerende ouder tevreden te houden, maar dit leidt weer tot andere problemen. Zo wordt het kind ineens verantwoordelijk voor het geluk van de manipulerende ouder, en worden de rollen als het ware omgedraaid. Het kind wordt de ouder van zijn/haar vader of moeder. Het kind kan zo een ontwikkelingsstoornis krijgen door ouderverstoting narcisme.
Wat is de oplossing voor ouderverstoting narcisme?
De oplossing voor ouderverstoting narcisme lijkt makkelijk: het kind inzicht geven in de realiteit en uitleggen dat de verstoten ouder niet het probleem is.
Maar dat is veel makkelijker gezegd dan gedaan. Het kind is er heilig van overtuigd dat de verstoten ouder niet meer in zijn/haar leven thuishoort. Deze overtuiging komt voort uit angst die gerelateerd is aan loyaliteit, en is een overlevingsmechanisme geworden.
Wanneer hulpverleners hiermee aan de slag gaan, voelt het kind zich onveilig en in gevaar. Dit leidt ertoe dat hij nog sterker zal geloven in zijn gemanipuleerde overtuiging en boos wordt op iedereen die dat probeert te veranderen.
Herstel ouderverstoting narcisme: waar begin je?
De narcistische ouder is vaak moeilijk aan te spreken. We moeten de oplossing en manieren van herstel dus niet bij deze persoon zoeken.
Het gemanipuleerde kind is gespannen en handelt vanuit zijn overlevingsmechanisme. Ieder kind heeft verschillende basisbehoeften, waaronder liefde en veiligheid. Het gemanipuleerde kind denkt deze behoeften bij de manipulerende ouder vinden. Maar dit leidt er alleen maar toe dat het de eigen behoeften ontkent en de andere ouder verliest.
Identiteitsontwikkeling
Alleen als het kind voldoet aan de behoeften van de narcistische ouder, zal het de veiligheid en liefde ontvangen waar het zo naar snakt. Er is dus sprake van voorwaardelijke liefde.
Door het kind zo afhankelijke en angstig te maken, blijft het kind makkelijk te manipuleren. Het kind ontwikkelt zich hierdoor niet op een gezonde manier. De manipulerende ouder en het kind worden onderling sterk van elkaar afhankelijk waardoor ze los van elkaar niet meer goed kunnen functioneren. Het kind heeft zo niet de kans om zijn/haar eigen identiteit te ontwikkelen.
In therapie moet er dus gezorgd worden dat het kind zijn/haar identiteitsontwikkeling weer oppakt. Het moet leren dat het normaal en veilig is om een eigen visie te ontwikkelen en een onafhankelijke persoonlijkheid. Het kind proberen te overtuigen heeft hierbij geen zin.
Herstel begint bij de verstoten ouder
De verstoten ouder heeft een belangrijke rol, omdat hij/zij degene is die voor een deel begrijpt wat er aan de hand is. Deze ouder dient te onderzoeken hoe deze destructieve relatie tot stand is gekomen, en hoe hij/zij hier invloed op heeft gehad. De ouder zal zijn/haar eigenwaarde weer moeten vinden om zich uit deze situatie te kunnen helpen. Alleen op deze manier zal de verstoten ouder weer hoop krijgen om herenigd te worden met zijn/haar kinderen.
Wanneer de verstoten ouder inziet dat het gedrag van de kinderen gemanipuleerd is – en zij dus niet autonoom reageren – zal hij/zij hun gedrag minder persoonlijk opvatten. Hierdoor kan de ouder zich weer naar hen openstellen. En dat zal ook het beeld van deze ouder veranderen; van de ‘boze’, labiele ouder naar een begripvolle, liefdevolle en stabiele ouder. De ouder zal moeten leren zijn/haar emoties te beheersen wanneer het interacteert met de andere ouder of de kinderen.
Kinderen zullen dit nieuwe beeld waarnemen, waardoor ze kunnen gaan twijfelen aan de negatieve overtuigingen van de manipulerende ouder.
De verstoten ouder dient in de tussentijd verder te gaan met zijn/haar leven, aan het eigen trauma te werken en afstand te doen van deze wanhopige situatie. Het kan wel contact zoeken met de kinderen, maar daarbij moet het ook denken aan zijn/haar eigen welzijn. Er is hoop, maar hereniging met de kinderen is geen garantie. Ouderverstoting narcisme blijft een moeilijke situatie.
Wat te doen als je denkt te maken te hebben met ouderverstoting?
Steunend netwerk
Als jij de verstoten ouder bent in het verhaal, is het belangrijk om een hulpverlener te zoeken die ervaring heeft met dit soort problematiek en gezinsdynamieken herkent.
Zoek ook een advocaat en zorg dat je altijd een netwerk van steunende vrienden en familieleden hebt. Het met je omgeving kunnen praten over de emoties die je ervaart, is belangrijk. Je zult wellicht je zelfvertouwen (link naar artikel ‘zelfvertrouwen vergroten’) zijn verloren en je misschien zelfs schamen voor de situatie.
Ook zul je misschien, ongewild, actie moeten ondernemen. Je wil extra conflicten zoveel mogelijk uit de weg gaan. Maar het gedrag van de manipulerende ouder kan je er soms toe dwingen om actie te nemen om het contact met je kids te behouden.
Wellicht heb je geprobeerd om samen te werken met je ex. Maar als de persoon denkt dat hij/zij niks verkeerd heeft gedaan en daarom ook niet wil veranderen, zal dat weinig opleveren.
Een goede plek om te beginnen om ouderverstoting narcisme aan te pakken, is door vrede te maken met de realiteit. Je zult veel negatieve gevoelens ervaren, maar je kunt ze waarschijnlijk beter verwerken als je met vrienden of familie hierover kunt praten, of met een therapeut.
Ga een emotionele verbinding aan
Blijf jezelf en ga ook een emotionele verbinding aan met je kind. Doe dat door in gesprek te gaan en je kind te vragen wat hem/haar blij maakt, verdrietig, gelukkig of boos. Vervolgens vertel je dit ook over jezelf. Zo kun je op een diep niveau met je kind een verbinding aangaan, iets wat de narcistische ouder niet zal kunnen.
Een kind heeft veel behoefte aan het erkennen en bespreken van emoties. Het zal inzien dat jij de veilige ouder bent. Stel je dus open voor je kind, zelfs als het je blijft afwijzen. Als dat gebeurt, praat er dan over. En zorg ook dat je gezonde grenzen hebt.
Maak een plan
Het is belangrijk om een plan op te stellen en relaties te vormen met een advocaat en therapeut, maar ook sterke grenzen aan te geven, je persoonlijke kracht te ontwikkelen en je beter in te lezen in opvoedingsstrategieën en zelfzorgstrategieën.
Een therapeut kan je helpen de beste manier te vinden om met je kinderen over de situatie te praten en kan wellicht ook gezinstherapie adviseren.
Het kan daarnaast nuttig zijn om je aan te sluiten bij een steungroep voor ouders die met ouderverstoting narcisme te maken hebben.
Creëer een plan, met de hulp van je therapeut en rechtshulp, om de beschuldigingen die tegen je kunnen worden gemaakt aan te pakken en onder ogen te zien. Heb je bewijs om beweringen te weerleggen waarvan je weet dat het leugens zijn?
Spoor bewijzen op. Noteer alle incidenten of tegenstrijdige verklaringen. Zorg ervoor dat je een vriend of een vertrouwd familielid meeneemt wanneer je je kinderen gaat halen of brengen. Dit kan goed zijn voor je eigen welzijn en veiligheid, maar een getuige kan ook nuttig zijn in het geval van een discussie.
Blijf voor jezelf zorgen
Juist nu is het zo belangrijk om van jezelf te houden en goed voor jezelf blijven te zorgen.
Vergeef jezelf voor kleine fouten die je hebt gemaakt in het verleden, als echtgenoot en als ouder.
Je lichamelijke gezondheid is ook belangrijk. Probeer gezond te eten en voldoende slaap en beweging te krijgen. Als je emotioneel en lichamelijk gezond bent, is het makkelijker om met moeilijke situaties om te gaan.
Je kunt je ook wenden tot spirituele of religieuze leiders en de hogere macht waarin je gelooft, zodat je je sterker en niet alleen voelt.
Gebruik wijsheid
Het kan soms moeilijk zijn om je te realiseren dat je gemanipuleerd wordt. Probeer je eigen gevoelens als leidraad te gebruiken. Voel je je boos, verward, schuldig of beschaamd? Denken even na waarom je je zo voelt.
Als je denkt dat je gemanipuleerd wordt, probeer dan niet heftig te reageren. Bespreek je opties met je hulpverlener. Het ontwikkelen van grenzen en je daaraan houden kan je helpen ‘valkuilen’ te vermijden.
Misschien voel je woede ten opzichte van de andere ouder. Of misschien heb je ervoor gekozen om te vergeven, omdat je begrijpt dat hun daden voortkomen uit een geestelijk gezondheidsprobleem, zoals narcisme. Probeer je emoties en gevoelens in bedwang te houden in plaats van hen de reactie te geven die ze wellicht zoeken.
Ga de strijd niet aan
Soms proberen ouders de loyaliteit van hun kind(eren) te ‘kopen’ door alles uit de kast te halen. Ze proberen zo te concurreren met de andere ouder. Beter is het om je op jezelf en je eigen waarden te concentreren.
Denk bijvoorbeeld na wat jij je kinderen te bieden hebt. Wat zijn jouw sterke punten? Probeer die te gebruiken in plaats van de concurreren.
Je kinderen zullen misschien niet meteen deze waarden onder ogen zien, maar probeer desondanks liefde en genegenheid te tonen.
Het is belangrijk om niet de tegenaanval in te gaan. Je kunt wel proberen het contact met je kind te behouden en hem/haar bewust te laten worden van wat er speelt. Houd de interactie positief, haal bijvoorbeeld mooie herinneringen op en ga leuke dingen doen samen.
Probeer te genieten van het leven
Steek niet al je energie in dingen die niet werken. Probeer positief te blijven en iedere ochtend dankbaar wakker te worden. Je hoeft de hoop niet op te geven; ouderverstoting narcisme is te bestrijden.
Focus je op de fijne dingen in het leven, en wat wel goed gaat. Toon je kinderen je kracht en liefde voor hen; ze zullen van nature tot je aangetrokken worden. Op deze manier kun je de schade van de andere ouder zo veel mogelijk beperken. Ook op de lange termijn kan dit een van de beste dingen zijn die je voor je kinderen kunt doen.
Wat zijn de gevolgen van ouderverstoting narcisme op de lange termijn?
Het brein van kinderen is volop in ontwikkeling. Kinderen leren van hun ervaringen, die zowel positief als negatief kunnen zijn.
De gevolgen van een echtscheiding komen pas later in leven van het kind naar boven en kunnen zich uiten op diverse manieren.
- Er is meer kans op uitval op school en werk.
- Ook is het risico op verslaving groter, omdat drugs de pijn kunnen verzachten.
- De echtscheiding van ouders kan bovendien zorgen voor lichamelijke klachten bij het kind, waaronder chronische vermoeidheid en auto-immuun aandoeningen.
- Een echtscheiding die niet soepel verloopt, kan ertoe leiden dat het kind leert om te vechten. Dit uit zich later in agressief gedrag, of juist het niet kunnen opkomen voor zichzelf. Als je niet voor jezelf kunt opkomen wanneer dat noodzakelijk is, kunnen anderen misbruik van je maken.
- Door ouderverstoting heb je nooit echt geleerd om voor jezelf te denken. Je bent verbonden geraakt aan de ouder die jou manipuleert.
- Ouderverstoting kan je hechtingssysteem ontwrichten, waardoor er een onveilige hechting kan ontstaan en je je daardoor minder goed met anderen kan verbinden en ook minder empathie vertoont.
- Je hebt minder vermogen om gevaar in te schatten en te begrijpen wie je wel of niet kunt vertrouwen. Dit leidt ertoe dat je meer risico loopt om het slachtoffer te worden van oplichting, narcisten, spirituele sektes en andere situaties.
Ouderverstoting wordt nog niet genoeg onderkend
Om ouderverstoting narcisme tegen te gaan, zijn de rol van rechtbanken, hulpverlening en maatschappelijk werkers van belang.
Het probleem is echter dat ouderverstoting op het moment nog niet genoeg wordt erkend, zowel in de hulpverlening als in de justitie. En als het wordt erkend, worden er vaak vergissingen gemaakt. De rollen worden namelijk verdraaid, waarbij de narcistische ouder zich kan voordoen als slachtoffer. En omdat de kinderen ook negatief staan tegenover de ‘gezonde’ ouder, worden de kinderen in deze rol meegetrokken. Een hulpverlener, die weinig ervaring heeft met narcisme en psychopathie, zal door deze ouder net zo goed worden gemanipuleerd.
Wanneer een verstoten ouder dit doorheeft, kan het heel emotioneel reageren. Hij of zij voelt zich machteloos, en het uiten van die emoties kan hem nog ongeloofwaardiger maken. Wanneer deze ouder zijn emoties niet onder controle heeft, zal deze niet serieus worden genomen, en worden bestempeld als een agressieve of onveilige ouder. En in het ergste geval zal de narcistische ouder de zeggenschap over de kinderen krijgen; precies wat waar deze persoon op uit is.
Er is op het moment dus nog niet genoeg kennis over ouderverstoting narcisme en psychopathie.
Conclusie ouderverstoting narcisme
Ouderverstoting is persoonlijk en voor mensen die dit nog nooit hebben meegemaakt, is het soms moeilijk te begrijpen hoe ingrijpend het kan zijn.
Ook al heb je veel steun, dan nog kun je je alleen voelen en het gevoel hebben dat anderen geen idee hebben wat je doormaakt.
Je bent echter niet alleen. Door je zelfvertrouwen te ontwikkelen en voor jezelf te blijven zorgen, kun je sterk blijven. Als je nog geen hulp krijgt van een therapeut, kan het handig zijn om er eentje in de arm te nemen.
