Misschien heb je nog nooit van een symbiotische relatie gehoord, of heb je er wel van gehoord maar weet je niet precies wat het is.
Dat kan ik me heel goed voorstellen. Het is namelijk niet een relatievorm die je dagelijks tegenkomt.
Toch is het goed om er eens dieper in te duiken. Als je namelijk niet weet wat een symbiotische relatie is, kan je jezelf er ook niet voor behoeden.
Symbiose komt net als veel andere woorden uit het Grieks en kan vrij worden vertaald naar ‘samen en leven’.
Daar gaan nog geen alarmbellen rinkelen, want samenleven is heel normaal in een relatie.
Bij een symbiotische relatie gaat het samenleven namelijk nog een stapje verder dan de meeste van ons gewend zijn.
Als je verder kijkt naar de definitie van een symbiotische relatie, dan staat er: ‘Het langdurig samenleven van twee of meer organismen waarbij de samenleving voor ten minste een van deze organismen gunstig of zelfs noodzakelijk is’.
Noodzakelijk. Dat klinkt al meer als iets om je zorgen over te maken. Er wordt al een beetje gesuggereerd dat de een afhankelijk is van de ander. Dat is natuurlijk niet gezond in een relatie.
Vervolgens kan je in de definitie lezen dat de grootste partner de ‘gastheer’ wordt genoemd. En dat de ander de afhankelijke persoon is.
Dit zijn natuurlijk definities die zijn gebaseerd op de biologie. Maar er zijn ook relaties tussen mensen die symbiotisch worden genoemd.
In dit artikel gaan we daarom eens kijken wat een symbiotische relatie precies is, hoe je zo’n relatie kan herkennen en hoe je hem kan doorbreken.
Wat is een symbiotische relatie?
Als twee dieren een symbiotische relatie hebben, betekent dat dat ze van elkaar afhankelijk zijn om te overleven. Sommige vissen werken bijvoorbeeld samen met koraal en er zijn mieren die samenwerken met bepaalde bloemen.
Het dier zorgt er dan voor dat andere dieren de plant niet kunnen beschadigen. Dit kan door ze bijvoorbeeld te verjagen met een vervelend geluid.
Andersom zorgt de plant er dan voor dat het dier genoeg te eten heeft of een plek heeft om te schuilen.
Het dier en de plant beschermen elkaar als het ware en daardoor vergroten ze allebei hun eigen overlevingskansen.
In de natuur kan een symbiotische relatie dus heel nuttig zijn, maar geldt dat ook voor mensen?
In een symbiotische relatie zijn het twee mensen die van elkaar afhankelijk zijn. Dit kan zijn om te overleven, maar ook puur emotioneel.
Er zijn veel verschillende soorten symbiotische relaties. Het kan tussen twee geliefden zijn, tussen ouder en kind, maar je ziet het ook vaak bij tweelingen.
Daarnaast zijn er ook twee soorten symbiotische relaties. In de ene is een persoon afhankelijk van de ander. Bij de andere zijn allebei de personen afhankelijk van elkaar.
Het is dus niet zo makkelijk om een symbiotische relatie meteen te herkennen. Het is al helemaal lastig om te bepalen of het wel of niet gezond is.
In dit gedeelte zullen we proberen om het wat makkelijker te maken.
We maken een onderscheid in vier verschillende symbiotische relaties:
1. Een symbiotische relatie tussen ouder en kind
Iedereen kent wel iemand die een bizar goede relatie heeft met zijn vader of moeder. Is het niet in het echt, dan heb je het wel eens op televisie gezien.
Weet je bijvoorbeeld nog de moeder en dochter uit Gilmore Girls die echt werkelijk alles samen deden? Ze deelden zelfs de meest intieme geheimen met elkaar.
Toen vond je dat nog cool, maar nu je er beter over nadenkt was het eigenlijk een beetje vreemd.
Nu denk je: is dat wel normaal? Het lijkt niet gezond om zo veel tijd met je volwassen moeder door te brengen.
Volgens de wetenschap is een symbiotische relatie tussen ouder en kind ook niet gezond. Een kind kan zich niet goed ontwikkelen als hij continu onder ouderlijk gezag staat.
De kans bestaat dat het kind niet goed door zal hebben wat hij nou eigenlijk zelf wil. Het doet alleen maar wat de ouder voorstelt.
Stel bijvoorbeeld dat het de ouder een goed idee lijkt om pianoles te nemen. Ieder ander kind bedenkt dan zelf of hij daar wel of geen zin in heeft.
Een kind in een symbiotische relatie doet automatisch alles wat de ouder voorstelt, dus die zal nooit voor zichzelf nadenken.
Als een kind wel eigen behoeftes en gevoelens heeft, zal hij deze wegcijferen. Hij wil aan de verwachtingen van de ouder voldoen.
Op deze manier ontwikkelt een kind in een symbiotische relatie met een ouder geen eigen identiteit.
In een later leven zal hij niet in staat zijn om zelf een mening te vormen. Hij is te veel gewend om af te gaan op dat wat de ouder altijd wilde.
Voor een kind is het juist goed om te spelen met andere kinderen. Zo leert hij wat hij leuk, belangrijk en vervelend vindt.
2. Een symbiotische relatie tussen broers en zussen
Voor de volgende vorm van een symbiotische relatie blijven we even binnen de familiesferen. Het komt namelijk ook vaak voor dat broers en zussen een symbiotische relatie ontwikkelen.
Deze vorm ontstaat vooral bij kinderen die qua leeftijd dicht bij elkaar zitten en voor langere tijd alleen op elkaar aangewezen waren.
Het kan hierbij gaan om broers en zussen, in combinaties van twee, maar het kunnen er ook zeker meer zijn.
In sommige gevallen hebben de kinderen samen een trauma te verwerken gehad, zoals de dood van een ouder. Het kan ook zijn dat de kinderen heel lang afgezonderd waren van andere kinderen en alleen met elkaar konden spelen.
Meestal is het de oudste die de ‘zorg’ voor de jongere kinderen op zich neemt. Hij zorgt ervoor dat de kleintjes veilig zijn en dat niemand ze kwaad kan doen.
Daardoor ontstaat er een soort wantrouwen naar de buitenwereld en wordt er vaak geen contact gelegd met andere kinderen.
Er kan ook sprake zijn van een schuldgevoel. Stel dat één van de kinderen niet goed in staat is om contacten te leggen, kan hij de andere kinderen dwingen om met hem om te blijven gaan.
Dat kind kan bijvoorbeeld dingen zeggen als: ‘Laat me niet alleen’, ‘Jouw vriendjes vinden je niet zo leuk als ik’ en ‘Het maakt me erg verdrietig als je zonder mij gaat spelen’.
Het is emotionele chantage waarbij het andere kind zich gedwongen voelt om alleen maar met het broertje of zusje om te gaan.
Bij de hele extreme gevallen gaat dit door tot in het volwassen leven. Iemand kan bijvoorbeeld geen romantische relatie met een ander aangaan, omdat de broer of zus alle aandacht opeist.
De gevolgen hiervan zijn hetzelfde als bij de symbiotische relatie tussen ouder en kind. Iemand zal zich niet goed kunnen ontwikkelen.
3. Een symbiotische liefdesrelatie
Aan het begin van een relatie is eigenlijk iedereen symbiotisch. Je wil niets liever dan de hele dag bij je nieuwe vriend zijn.
Er is een (korte) periode dat je je vrienden niet meer ziet omdat je al je tijd met je nieuwe liefde doorbrengt.
Soms kan het zelfs voelen alsof je wereld zal instorten zonder hem. Bij een gezonde relatie vervaagt dit vanzelf en maakt het plaats voor een normale omgang.
De verliefdheid is over en jullie relatie krijgt wat meer ruimte om ook gewoon je eigen dingen te doen.
Bij een symbiotische relatie werkt het niet zo. In het begin zal één van de twee misschien wel proberen om ook dingen zonder de ander te doen.
De man van het stel gaat bijvoorbeeld weer eens een biertje drinken met zijn vrienden, terwijl de vrouw thuis achterblijft.
Bij thuiskomst treft hij een gebroken vrouw aan. Ze is helemaal overstuur omdat hij zo lang weg was en ze smeekt hem of hij dat alsjeblieft nooit meer wil doen.
Het is natuurlijk nooit leuk om je geliefde zo te zien, dus hij troost haar. De volgende keer dat hij toch weggaat, zit het hem niet lekker.
Daarom kiest hij ervoor om wat eerder thuis te komen. Dit gaat door tot op het punt dat hij het gemakkelijker vindt om helemaal niet meer weg te gaan.
Als hij even niet in de buurt is, voelt ze zich als een in de steek gelaten puppy.
Ze kan niks meer voor zichzelf ondernemen en ook haar eigen mening is verdwenen. Als haar wordt gevraagd wat ze ergens van vindt, kan ze daar niet eens antwoord op geven.
De vrouw is niet langer een eigen persoon, maar meer een soort verlengstuk van de man.
Langzaam groeit het zo dat de vrouw helemaal afhankelijk wordt van de man.
Ze kan niet gelukkig zijn zonder hem en hij past zich daar langzaam maar zeker op aan. Hij heeft er namelijk geen zin in dat ze boos, verdrietig of jaloers wordt.
In het ergste geval komt het tot een punt dat de relatie helemaal geïsoleerd is van de buitenwereld. Er is geen contact meer met familie of vrienden en alles draait om samenzijn.
Ik hoef je natuurlijk niet te vertellen dat dit geen gezonde relatie is. Het is ongezond om zodanig afhankelijk van elkaar te zijn dat je de rest van de wereld vergeet.
In een symbiotische relatie van deze soort is het ook niet mogelijk om jezelf nog als persoon te ontwikkelen.
De vrouw uit het voorbeeld gaat zelfs achteruit in haar ontwikkeling, omdat ze niet eens meer voor zichzelf kan nadenken.
4. Een symbiotische relatie tussen vrienden
Ook tussen vrienden kan een symbiotische relatie ontstaan. Vaak is deze niet zo heftig als de andere voorbeelden.
Toch kan je vaak wel een voorbeeld bedenken van een vriendschap waarbij het lijkt alsof er geen ruimte is voor invloeden van buitenaf.
Twee mensen zijn dan zo hecht met elkaar, dat niemand daar tussen kan komen.
Dit komt niet altijd van twee kanten. Soms is één van de twee de afhankelijke die de ander belemmert om contact te hebben met anderen.
Net als bij een symbiotische relatie tussen broers en zussen kan er sprake zijn van het aanpraten van een schuldgevoel.
De ander kiest er dan voor om de afhankelijke persoon niet te kwetsen en niet met anderen om te gaan.
Van buitenaf kan zo’n symbiotische relatie misschien heel gezellig lijken, maar niets is minder waar.
Ondanks dat twee vrienden het echt leuk kunnen hebben samen, is er wel sprake van een beperking.
Er is geen ruimte om de horizon te verbreden en andere mensen te leren kennen. De ‘gastheer’ kan misschien wel de behoefte voelen om met anderen om te gaan, maar toch overwegen om dat niet te doen.
Dat is niet altijd bewust. Een symbiotische relatie tussen vrienden kan heel lang goed gaan, totdat één persoon de drang krijgt naar meer.
Dan barst de bom. De ander wil niet accepteren dat er buitenstaanders in de symbiotische relatie betrokken worden.
Het kan uitmonden in een ruzie, maar vooral veel verdriet. De afhankelijke persoon zal zich afgewezen of verraden voelen.
Lang niet iedereen kan op dat moment besluiten om toch voor zichzelf te kiezen. Vaak is het makkelijker om toe te geven aan de ander.
Op die manier kan een symbiotische relatie tussen vrienden er bijvoorbeeld voor zorgen dat iemand geen romantische relatie aangaat.
Hoe herken je een symbiotische relatie?
Nu je weet welke soorten symbiotische relaties er zijn, is het veel gemakkelijker om ze te herkennen.
Zodra je merkt dat je geluk of je welzijn, op wat voor manier dan ook, afhankelijk is van een ander, kan je spreken van een symbiotische relatie.
Let daarbij wel op dat het lang niet altijd vervelend hoeft te voelen om in een symbiotische relatie te zitten.
Zeker als kind kan het heel fijn zijn om een symbiotische relatie met een ouder te hebben. Het voelt erg veilig en het kan fijn zijn om zelf niet na te hoeven denken.
Bij volwassenen is een symbiotische relatie vaak verdrietig. De afhankelijke persoon is altijd verdrietig als de ander er niet is.
En de ander is continu bang om voor zichzelf te kiezen en de ander te kwetsen. Daarom is het goed om een symbiotische relatie te herkennen en te voorkomen of doorbreken.
Dit zijn de belangrijkste kenmerken van een symbiotische relatie:
1. Afhankelijkheid
Het belangrijkste kenmerk van een symbiotische relatie is natuurlijk dat één persoon afhankelijk is van de ander. Beide personen kunnen ook afhankelijk zijn van elkaar.
Dit staat het functioneren van beide personen in de weg. In een symbiotische relatie is namelijk geen plek voor individuele ontwikkeling. Alles moet samen.
Als jij je afvraagt of je zelf of een bekende in een symbiotische relatie zit, dan moet je je eerst richten op de afhankelijkheid.
In hoeverre vind je dat je afhankelijk bent van je partner? Denk je hem echt nodig te hebben om gelukkig te zijn in het leven? Doe je nog dingen zelf?
Het antwoord kan eng zijn, maar het is de enige sleutel tot de oplossing.
2. Isolatie
Binnen een symbiotische relatie wordt alles en iedereen van buitenaf als een bedreiging gezien.
Vrienden en familie doen er al snel niet meer toe. Iedere beslissing wordt gemaakt binnen de relatie.
De afhankelijke persoon denkt dat andere personen de ander zullen afpakken en daardoor ontstaat er jaloezie.
Om gedoe te voorkomen, kiest de ander er daarom maar voor om geen contact meer met anderen te hebben.
Raak jij een vriend langzaam kwijt of ben je zelf je vrienden langzaam aan het kwijtraken? Dan moet je je eens afvragen of je in een symbiotische relatie zit.
3. Stress
Zoals ik al eerder heb aangegeven, is het helemaal niet altijd fijn om in een symbiotische relatie te zitten.
Voor de afhankelijke persoon kan het voor erg veel stress zorgen, omdat er continu de angst is dat de ander weg zal gaan.
De ander heeft daarentegen te maken met een enorme druk om de afhankelijke persoon gelukkig te maken en te houden.
Iemand die in een symbiotische relatie zit, kan daarom een kort lontje hebben en snel boos of geïrriteerd zijn.
Vraag je dus de volgende keer eens af waarom je zo kortaf reageert of waarom je beste vriend de laatste tijd zo gespannen is.
4. Vervreemding
In een symbiotische relatie ben je zo gewend om alles samen te doen, dat je langzaam vergeet wie je zelf bent.
Alle beslissingen nemen jullie samen en ook jullie mening is helemaal versmolten. Een van de kenmerken van een symbiotische relatie is dus dat je jezelf niet meer herkent.
Je bent niet langer in staat om beslissingen te nemen zonder de ander. Zelfs het kiezen van avondeten doe je nog het liefste samen.
Dit is een heel duidelijk teken dat je in een symbiotische relatie zit. Het nadeel is alleen dat het moeilijk te herkennen is.
Graaf diep in je gedachten en probeer je te bedenken of daar nog iets van jezelf tussen zit.
Een symbiotische relatie doorbreken
Net als bij zo veel andere situaties is de eerste stap erkenning. Als jullie niet kunnen erkennen dat jullie in een symbiotische relatie zitten, dan kan je er ook niet uit komen.
Dat is lastig, want één van de twee zorgt voor deze giftige dynamiek. Voor die persoon is het niet fijn om van zoiets beschuldigd te worden.
Daarbij kan het ook heel goed zijn dat de afhankelijke persoon zich niet zo bewust is van het giftige gedrag.
Het is dus belangrijk dat je heel voorzichtig over het onderwerp begint. Je kan je natuurlijk wel voorstellen dat het niet leuk is om te horen.
Zorg er ook voor dat je genoeg relevante voorbeelden kan benoemen. Laat bijvoorbeeld zien dat de afhankelijke persoon wel 20 keer belt op het moment dat je even niet in de buurt bent.
Praat ook altijd vanuit een vertellende vorm en maak geen verwijten. Probeer zo te beschrijven hoe jij de situatie ziet.
Zeg dus niet: ‘Als ik weg ben, bel jij altijd 20 keer’. Maar: ‘Ik vind het niet prettig als je me belt als ik weg ben’.
Probeer te achterhalen waarom de afhankelijke persoon zich zo gedraagt. Zorg voor wat zelfreflectie bij de ander en kijk of daar een inzicht uitkomt.
En dan begint het..
Pas als jullie hebben erkend dat jullie een symbiotische relatie hebben, kunnen jullie gaan werken aan de oplossing.
Nu moeten jullie elkaar langzaam los gaan laten en dat gaat heel erg lastig worden. Zeker voor de afhankelijke persoon.
In het begin zal de afhankelijke persoon heel verdrietig en angstig zijn. Het is voor de onafhankelijke persoon moeilijk om de voordelen te zien. Hij zal zich alleen focussen op het gevoel dat hij alleen gelaten wordt.
De afhankelijke persoon leeft al lang met het idee dat het onmogelijk is om zonder de ander te leven en daarom zorgt dat voor erg veel verdriet.
Het is dus belangrijk dat je als de ander sterk blijft. Je moet niet toegeven aan de emoties van de ander.
Zodra je dat doet, kan je namelijk weer helemaal opnieuw beginnen. Blijf sterk en onthoud dat het verdriet plaats zal maken voor positievere emoties.
Zorg ervoor dat je altijd aan de afhankelijke persoon duidelijk maakt dat dit niet het einde is. Laat duidelijk merken dat er alleen wat dingen zullen veranderen.
Na het verdriet
Als jullie dan eindelijk in een meer stabiele fase terecht zijn gekomen, is het tijd om aanpassingen door te voeren.
Onderschat niet hoelang het kan duren voordat jullie dat moment hebben bereikt. Als iemand echt afhankelijk van je is, kan het maanden duren voordat de tijd rijp is voor veranderingen.
Ga langzaam maar zeker weer wat meer dingen doen met vrienden. In het begin zal dat ongetwijfeld vervelend zijn voor jullie allebei.
Jij hebt nog steeds je schuldgevoel en de onafhankelijke persoon zit boos en verdrietig thuis.
Probeer daarom om de afhankelijke persoon ook aan te sporen om andere dingen te gaan doen.
Het kan even duren voordat de oude banden met vrienden en familie weer zijn aangesterkt. Vroeg of laat zal de afhankelijke persoon toch ook voelen hoe fijn het is om niet alleen maar samen te zijn.
Langzaam maar zeker kunnen jullie allebei weer jullie individuele prioriteiten in de relatie mengen. Jullie symbiotische relatie is veranderd in een gezonde en gelijkwaardige relatie, waarin niemand afhankelijk is.
