Emotionele verwaarlozing is moeilijk te herkennen, omdat het meestal niet meteen zichtbaar is. Fysieke verwaarlozing, daarentegen, is vaak beter vast te stellen, omdat je de tekens ervan – zoals blauwe plekken en andere verwondingen – gemakkelijker kunt waarnemen.
Omdat emotionele verwaarlozing vaak lange tijd ongemerkt blijft, wordt het helaas ook snel over het hoofd gezien. Daarnaast gebeurt het vaak dat het slachtoffer pas in de volwassenheid doorkrijgt dat het emotioneel verwaarloosd is geweest. Door gesprekken met anderen te voeren, komt de persoon er bijvoorbeeld achter dat het als kind belangrijke basisbehoeften heeft gemist.
Het is essentieel om te begrijpen hoe je emotionele verwaarlozing kunt herkennen, en wat eraan gedaan kan worden om het kind te helpen en de ouders te corrigeren.
Ook als volwassene kun je hulp krijgen om te helen van de gevolgen van verwaarlozing in je kindertijd.
Wat is emotionele verwaarlozing?
Emotionele verwaarlozing is het fenomeen waarbij ouders niet adequaat reageren op de emotionele behoeften van hun kind. Dit heeft gevolgen op de korte en lange termijn.
Er kunnen zich twee scenario’s voorzoen. Ten eerste kan het een ‘bewuste keuze’ zijn van de ouders om de gevoelens en emotionele behoeftes van hun kind te verwaarlozen. Maar het kan ook zijn dat de ouders simpelweg niet in staat zijn om aan de emotionele behoeften van hun kind te voldoen.
Stel dat een kind verdrietig bij de ouders aankomt omdat het gepest wordt op school. Wanner ouders dat niet serieus nemen, niet luisteren en niet proberen om het kind te troosten of te helpen, is er sprake van emotionele verwaarlozing. Als dit blijft gebeuren, zal het kind gaan geloven dat zijn of haar emotionele behoeften onbelangrijk zijn. Het gevolg is dat ze stoppen met het zoeken van steun bij de ouders.
Ook al zijn ouders er niet voor hun kinderen op emotioneel vlak, kunnen ze soms nog wel praktische zorg bieden.
Hoe ontstaat emotionele verwaarlozing?
Emotionele verwaarlozing is een vroegkinderlijk trauma. Dat klinkt nogal heftig, maar kinderen ervaren het niet altijd als zodanig. Toch zijn de gevolgen ervan niet te ontkennen.
Sommige kinderen kunnen het gevoel hebben alsof er niks geks is gebeurd. Maar daar draait het nu juist om: er ontbrak iets. En iets dat er niet is, kun je moeilijk missen. Je weet nu eenmaal niet beter.
Maar hoe zit het dan precies? Hoe ontstaat die verwaarlozing?
Als we spreken van een trauma, denken we vaak aan een grote gebeurtenis die veel invloed heeft gehad. Dat kan inderdaad zo zijn, maar een trauma kan ook ontstaan uit een reeks gebeurtenissen die je dagelijkse leven moeilijk maken. Zo ook het geval bij emotionele verwaarlozing.
Want over het algemeen komt deze verwaarlozing voort uit continue, negatieve ervaringen. Het gebeurt vaak onbewust en met de beste bedoelingen, niet wetende wat de kwalijke gevolgen ervan zijn.
Er zijn zeven belangrijke dingen die een kind nodig heeft om zich tot een gezonde volwassene te kunnen ontwikkelen.
Hieronder lees je welke zeven zaken dat zijn:
- Met familie kunnen praten over emoties
- Je thuis beschermd voelen door een ouder of verzorger
- Het gevoel hebben dat vrienden er voor je zijn
- Op z’n minst twee volwassenen hebben, buiten je ouders, die van je houden
- Het gevoel hebben dat je erbij hoort op de middelbare school
- Het gevoel hebben dat je familie er voor je is in moeilijke tijden
- Meedoen aan gemeenschapstradities
Als jij binnen het gezin – of met je familie – geen emoties kunt delen, er niemand voor je is in uitdagende tijden en je je in je thuisomgeving niet beschermd voelt, ligt emotionele verwaarlozing op de loer.
Als er namelijk geen ruimte is voor deze ervaringen, zul je je emoties op den duur gaan negeren. Daarmee negeer en onderdruk je dus een deel van jezelf. En dit kan op de lange termijn grote, negatieve gevolgen hebben.
Moeilijk te detecteren
Het effect van emotionele verwaarlozing is soms moeilijk te herkennen. Leraren of artsen zullen dit probleem al snel over het hoofd zien. De ernstigere gevallen zijn gemakkelijker te herkennen, terwijl de minder zichtbare – of minder ernstige signalen – niet worden gedetecteerd. En dat terwijl de gevolgen net zo groot kunnen zijn.
Het fenomeen wordt nog maar weinig onderzocht, omdat onderzoek doen in dit geval lastig is. Hierbij gaat namelijk over verborgen leed, over belangrijke dingen die ontbreken.
Het is dus essentieel dat wetenschappers, therapeuten en psychologen hier meer aandacht voor krijgen. Want nogmaals: de gevolgen kunnen ernstig zijn.
Wat zijn de signalen van emotionele verwaarlozing?
Het fenomeen komt voornamelijk voor in de kindertijd. Behalve het negeren van de behoeften van het kind – zoals aandacht, steun, genegenheid en controle – kan het ook gaan om het stellen van onrealistisch hoge verwachtingen en het niet serieus nemen van de emoties van het kind. Deze zaken zullen er allemaal voor zorgen dat het kind aan zichzelf gaat twijfelen.
Het gevolg is dat kinderen opgevoed worden met een gebrek aan eigenwaarde. En dit zal emotioneel en fysiek voor meer problemen zorgen.
Een ouder dient zijn of haar kinderen te leren om zich bewust te worden van wat het voelt, en te leren zijn of haar emoties te benoemen. Alleen dan zal een kind zich op een gezonde wijze emotioneel kunnen ontwikkelen. Als een ouder op emotioneel vlak niet is afgestemd op de behoeften van het kind, zal het kind de eigen emoties niet goed leren begrijpen.
Emotionele verwaarlozing vs. misbruik
Onder emotionele verwaarlozing valt een gebrek aan genegenheid, steun, aandacht en bevestiging. Dit is echter anders dan emotionele mishandeling, waarbij de ouders afwijzend en vijandig reageren op de behoeften van het kind. Hierbij komt het zelfs voor dat ouders hun kind uitschelden en denigrerende uitspraken over het kind doen tegen anderen – zelfs waar het kind bij staat.
Emotionele verwaarlozing in de verschillende ontwikkelingsfasen
De geboorte
Verwaarlozing kan al vanaf de geboorte voorkomen. Kinderen die in de couveuse moeten – omdat ze te vroeg geboren zijn of problemen hebben met de gezondheid – zullen de eerste hechtingsfase met hun moeder niet kunnen ervaren. Dit kan er vervolgens toe leiden dat ze zich later angstig en eenzaam gaan voelen, zelfs als volwassene.
Kinderjaren
In de eerste levensjaren heeft een kind nog moeite met het benoemen van zijn of haar emoties. Het is daarom de taak van de ouders om het kind te leren welke emoties het ervaart. Doet een ouder dat niet, dan moet een kind zelf uitzoeken wat het voelt, en dat gaat vaak mis. Het gevolg is dat het kind gaat geloven dat het niet genoeg is, of afgewezen wordt. Het zal onzeker worden, zich schamen en erg zelfkritisch zijn.
In de volwassenheid
Emotionele verwaarlozing komt ook voor in de volwassenheid. Bijvoorbeeld wanneer een van de partners zich niet kan afstemmen op de gevoelens van de ander. Het kan ook zijn dat een van de partners de gevoelens van de ander ontkent en er vaak ‘welles nietes’ discussies ontstaan. De emotioneel verwaarloosde partner gaat zich op den duur eenzaam voelen.
Uit onderzoek is gebleken dat het mannelijke geslacht vaak meer moeite heeft met emoties. Ze vinden het soms moeilijk om emoties te herkennen of te begrijpen, en dat geldt zelfs voor hun eigen gevoelens.
Het nadeel hiervan is dat beide partners hun emoties en gevoelens niet kunnen delen binnen de relatie. Met de tijd zal dat een negatieve invloed hebben op de intimiteit tussen beide.
Maar het gebeurt ook dat als iemand emotioneel verwaarloosd is in de kindertijd, hij of zij snakt naar een verbinding met een ander. En dit kan er vervolgens toe leiden dat de persoon voor een partner kiest die niet bij hem of haar past. Omdat je gewend bent om je alleen te voelen, je op emotioneel vlak dingen hebt mist en een gebrek aan echte verbinding hebt, herken je vaak niet dat een partner slecht voor je is.
Je weet niet goed wat je nodig hebt en hebt een laag zelfvertrouwen (link naar artikel) opgebouwd, wat ertoe zal leiden dat jij op ongezonde manieren aandacht gaat trekken, ook in de liefde. Het resultaat is vaak ongezonde relaties en nog meer schade aan jezelf.
Neem emotionele verwaarlozing serieus
Wat het zo moeilijk maakt, is dat slachtoffers vaak denken dat het allemaal wel meeviel. ‘Iedereen maakt wel eens wat mee’, denken ze dan. Ze hebben niet het gevoel dat iemand hen onrecht heeft aangedaan.
Dit is eigenlijk een vorm van ontkenning. Op een gegeven moment zul je toch tegen de gevolgen van de verwaarlozing aanlopen. Neem dit dus serieus.
Wat zijn gevolgen van emotionele verwaarlozing voor kinderen?
Zoals eerder aangegeven, kunnen de symptomen soms onduidelijk zijn. Echter zullen de gevolgen op den duur zichtbaar worden. Voorbeelden van symptomen of gevolgen die emotioneel verwaarloosde kinderen ervaren, zijn:
- Laag zelfvertrouwen
- Drugsmisbruik
- Slecht presteren
- Depressie
- Agressie
- Problemen in de ontwikkeling
- Emotieloos overkomen
- Emotionele intimiteit proberen te vermijden
- Hyperactief
- Angstig
- Wenselijk gedrag vertonen, anderen willen pleasen
Wat zijn de gevolgen van emotionele verwaarlozing voor volwassenen?
Volwassenen die als kind emotioneel verwaarloosd zijn geworden, zullen moeten leren omgaan met de gevolgen van die verwaarlozing. Als kind zijn hun emotionele behoeften genegeerd, waardoor ze niet goed weten hoe ze met hun emoties als volwassene om moeten gaan.
Volwassenen die als kind emotioneel verwaarloosd zijn, kampen vaak met de volgende problemen:
- Weinig zelfdiscipline
- Schuld- en schaamtegevoel
- Altijd het gevoel hebben dat ze falen
- Post-traumatische stress-stoornis
- Zich leeg voelen
- Anderen moeilijk kunnen vertrouwen
- Depressie
- Emotionele onbeschikbaarheid (artikel)
- Vermijden van intimiteit met anderen
- Agressie
- Perfectionisme
- Ongevoelig voor eigen emoties en behoeften
- Extreem gevoelig voor afwijzing
- Snel overweldigd
- Voelen dat er iets mist, maar niet begrijpen wat dat kan zijn
- Lage eigenwaarde
- De verwachtingen van anderen en die van zichzelf niet begrijpen
Helaas gebeurt het vaak dat mensen die in de kindertijd emotioneel verwaarloosd zijn, vervolgens ook ouders worden die hun kinderen emotioneel verwaarlozen. Als ze nooit hebben geleerd hoe belangrijk emoties zijn, zal dit ook een probleem vormen bij het opvoeden van hun eigen kinderen.
Erachter komen dat je slachtoffer bent geweest
Mensen komen er vaak pas in hun volwassenheid achter dat ze vroeger emotioneel verwaarloosd zijn. Je beseffen dat je slachtoffer bent geweest, is vaak een moeilijk proces. Tegelijkertijd gaat er in de meeste gevallen ook een belletje rinkelen. Je begrijpt nu misschien beter waarom je zo’n moeite hebt met het leggen van sociale contacten en waarom ook liefdesrelaties zo moeizaam verlopen.
Verwaarlozing komt vaker voor dan mensen soms denken.
Problemen in relaties
Wanneer iemand in zijn of haar kinderjaren emotioneel verwaarloosd is geworden, zal hij of zij meer problemen ondervinden bij het aangaan van gezonde en veilige relaties. Ook hebben ze vaak een negatief zelfbeeld en zijn ze extra gevoelig voor afwijzing. Wanneer ze zich in een relatie bevinden, zullen ze zich altijd zorgen maken, vinden ze het moeilijk om hun partner te vertrouwen en zijn ze ook erg bang om verlaten te worden. Gelukkig proberen veel mensen die in het verleden emotioneel verwaarloosd zijn hun eigen kinderen wel de juiste opvoeding te geven.
Opvoedingsstijlen
Over het algemeen willen ouders het qua opvoeding natuurlijk goed doen, maar soms weten ze nu eenmaal niet beter. In zulke gevallen spreken we dan ook niet van een kwade opzet of mentale ziekte. Ouders die niet beter weten, zijn wellicht zelf emotioneel onderontwikkeld, of zijn zelf in hun kindertijd emotioneel verwaarloosd.
Maar er bestaan verschillende opvoedstijlen die hand in hand gaan met emotionele verwaarlozing. Hieronder lees je welke dat zijn.
Autoritaire opvoedingsstijl
Wanneer ouders een autoritaire opvoedingsstijl hanteren, willen ze dat hun kinderen (vaak strenge) regels opvolgen. Daarbij zijn ze geneigd om niet echt rekening te houden met de gevoelens van hun kinderen. Wanneer een kind is opgevoed door autoritaire ouders, is de kans groot dat het als volwassene ofwel rebelleert tegen gezagvoerders, of juist erg onderdanig wordt. Vóór de jaren ’60 was de opvoeding erop gericht om kinderen fatsoen bij te brengen. Ouders besteedden verder geen tijd aan de ontwikkeling van de eigen persoonlijkheid van het kind. Dat is nu gelukkig wel anders.
Tolerante opvoedingsstijl
Ouders die tolerant zijn, laten kinderen emotioneel aan hun lot over. Helaas is er soms een gebrek aan kennis, vaardigheid of geduld om een kind te leren hoe het met zijn of haar emoties dient om te gaan. Het gebeurt vaak dat volwassenen die een tolerante opvoeding hebben gehad, het moeilijk vinden om emotioneel grenzen voor zichzelf te stellen. Deze mensen hebben de neiging om bijvoorbeeld oneindig student te blijven. Dit leidt er vervolgens toe dat ze nooit echt een volwassen leven opbouwen en geen gevoel van verantwoordelijkheid ervaren.
Maar het kan ook gebeuren dat ze juist ‘over-verantwoordelijk’ worden. Omdat in hun kinderjaren de ouders geen verantwoordelijkheid voor hen namen en ze aan hun lot werden overgelaten, zijn ze nu té volwassen.
Perfectionistische opvoedingsstijl
Ouders met een perfectionistische opvoedingsstijl zijn ervan overtuigd dat hun kinderen altijd meer kunnen doen, of beter kunnen presteren. Deze ouders zijn kritisch en corrigeren hun kinderen continu, in plaats van hen te begeleiden. Wat het kind ook doet; in de ogen van een perfectionistische ouder, kan het altijd beter. En vaak vergeten deze ouders hun kinderen te belonen voor wie ze zijn buiten hun prestaties om.
Het gevolg is dat kinderen zelf perfectionistisch worden en vaak onrealistisch hoge doelen voor zichzelf stellen. Ze zijn overdreven zelfkritisch en hebben het gevoel nooit goed genoeg te zijn.
Achteraf kan de beleving van ouders en kinderen erg variëren. De ouder denkt genoeg positieve aandacht te hebben gegeven, terwijl dat in de beleving van het kind niet zo was.
Afwezige ouders
Ouders die er niet zijn voor hun kinderen, kunnen afwezig zijn door diverse oorzaken. Voorbeelden zijn: ziekte, scheiding, werk, of overlijden. Er zijn ook ouders die fysiek wel aanwezig zijn, maar afwezig zijn op emotioneel vlak. Wat dan gebeurt, is dat kinderen al op vroege leeftijd verantwoordelijk moeten zijn voor zichzelf en dus eigenlijk zichzelf opvoeden. Als er meerdere kinderen aanwezig zijn, zal het oudste kind zich ook verantwoordelijk voelen voor zijn of haar broertjes of zusjes. Voor hun leeftijd zijn dit soort kinderen overdreven volwassen en zijn ze altijd maar bezorgd.
Het komt trouwens regelmatig voor dat ouders verschillende opvoedingsstijlen met elkaar combineren.
Tips om te herstellen van emotionele verwaarlozing
Wat kun je doen als je vermoedt dat je als kind emotioneel verwaarloosd bent? Hieronder een aantal tips:
1. Wees je bewust van je emoties
Als jij je leven lang je gevoelens hebt onderdrukt, is het eerst belangrijk om zowel je positieve als negatieve emoties te leren identificeren. Begin voor het gemak met het herkennen van positieve gevoelens. Je zult misschien niet meteen kunnen verwoorden wat je voelt, wat normaal is als je bent opgegroeid in een gezin waar er niet over gevoelens werd gepraat. Met een beetje oefening en geduld, zal het op een gegeven moment lukken.
2. Herken je behoeften en zorg dat je ze tegemoet komt
Veel mensen die als kind emotioneel verwaarloosd zijn, begrijpen niet goed wat ze nodig hebben. Daarnaast geloven ze ook niet dat ze het verdienen om in hun behoeften te worden voorzien. Je kunt je emotionele woordenschat leren uitbreiden door – online of via boeken – onderzoek te doen naar emoties en behoeften. Weet je eenmaal wat je nodig hebt? Dan is het tijd om actie te ondernemen.
3. Geloof jij dat jouw behoeften niet belangrijk zijn? Doe dan het volgende:
Erken dat die gedachte slechts een overtuiging is, niet een feit. Net als ieder ander, heb ook jij emotionele behoeften die vervuld moeten worden, ongeacht wat je in je kindertijd hebt meegemaakt.
4. Wees aardig voor jezelf
Zorg goed voor jezelf en begin met kleine stapjes. Dit zal misschien een uitdaging zijn, omdat je je eigen gevoelens en behoeften nooit echt serieus hebt genomen. Probeer wat minder zelfkritisch te zijn. Ook is het belangrijk om te onthouden dat dit een proces is. Je zult niet van de ene op de andere dag verandering merken. Houd dus vol, want je bent op de juiste weg.
Emotionele verwaarlozing: heling
Je kunt pas helen als je begrijpt hoe je kunt afstemmen op wat je voelt. Je moet je bewust worden van je emoties en jezelf ook toestaan om deze emoties te voelen. Identificeer je emoties en benoem ze, dat is de eerste stap naar verandering. Dit zijn dingen die je kunt leren. Daarna is het van belang om je emoties serieus te nemen. Emoties hebben een belangrijke boodschap voor je, dus is het essentieel om ze serieus te nemen. Onthoud dat ‘slechte’ emoties niet bestaan. Wel moet je je ervan bewust zijn dat er verschillende manieren zijn om ermee om te gaan; de ene manier is effectiever dan de ander. Herken je je in het bovenstaande, en heb je het gevoel dat je ondersteuning nodig hebt? Dan is het verstandig om hulp te zoeken bij een therapeut of psycholoog.
Therapie
Het gebeurt helaas vaak dat iemand die slachtoffer is geweest van emotionele verwaarlozing gediagnosticeerd wordt met depressie of posttraumatisch stress syndroom. Antidepressiva kan helpen de symptomen tegen te gaan, maar idealiter worden de problemen aangepakt met de juiste therapie, zoals cognitieve gedragstherapie.
Cognitieve gedragstherapie zal je helpen om je gedachtepatroon te veranderen, wat uiteindelijk zal leiden tot positieve veranderingen in je gedrag. Ook schematherapie kan effectief zijn.
Als iemand de diagnose PTSS krijgt, moet er een trauma verwerkt worden. In therapie zal aan de slag worden gegaan met het trauma en de manier waarop de persoon omgaat met emoties. EMDR (Eye Movement Desensitisation and Reprocessing) kan hierbij ook waardevol zijn. Via ‘exposure’ zul je in staat worden gesteld om de verwaarlozing te kunnen verwerken. Je wordt geconfronteerd met je trauma om deze vervolgens te verwerken.
