De hele dag door doen we indrukken op en worden we blootgesteld aan externe prikkels, zoals geluiden, kleuren, bewegingen en smaken. Dit soort prikkels worden op een onbewuste manier via onze zintuigen verwerkt. Naast externe prikkels hebben we ook te maken met interne prikkels, zoals gevoelens en gedachten. Iemand die hypersensitief is, is gevoeliger voor dit soort prikkels dan de gemiddelde mens. Ze zullen er langer over doen om prikkels te verwerken.
Wat is hypersensitiviteit en hoe ontstaat het? Hoe herkennen we hoogsensitieve mensen en hoe kunnen ze het beste met deze eigenschap omgaan?
Wat is hypersensitiviteit?
Iemand die hypersensitief is, wordt ook wel een HSP genoemd, ofwel een ‘highly sensitive person’ of hoogsensitief/hypersensitief persoon. Het was de Psychologe Elaine Aron die in 1996 het begrip HSP introduceerde. Wanneer we spreken van hoogsensitiviteit, hebben we het over een persoonskenmerk, en dus niet over een stoornis.
We nemen allemaal informatie op uit onze omgeving en gaan die vervolgens verwerken. Maar iedereen doet dat op een andere manier. Bij hypersensitiviteit wordt de wereld op een intensere manier waargenomen.
Een HSP is erg gevoelig voor indrukken. Dit kunnen sociale prikkels zijn, emotionele prikkels of andere stimuli uit de omgeving, maar ook prikkels die van binnen komen. Deze persoon is goed in staat om in iemands lichaamstaal en stemming te lezen en is daarnaast erg gevoelig voor licht, geur, en geluid. Prikkels komen als sterker binnen, of de persoon neemt meer prikkels waar. Het gevolg is dat hypersensitieve mensen gemakkelijk overprikkeld raken, en daarom vaker de behoefte hebben om zich even terug te trekken. Het gebeurt vaak dat ze niet weten dat ze die behoefte hebben, of dat ze de kans niet krijgen om al die informatie te verwerken.
Mensen die hooggevoelig zijn, zoeken altijd diepere betekenissen achter alles. Dat kan erg vermoeiend zijn, want niet alles heeft nu eenmaal een diepere betekenis. Maar hoogsensitieve mensen kunnen die neiging nu eenmaal moeilijk loslaten.
Er is nog relatief weinig onderzoek gedaan naar HSP, terwijl veel mensen zich in de omschrijving ervan herkennen. Ook omdat de visies op HSP nogal verschillen in de wetenschap, is het moeilijk om uitspraken te doen over het fenomeen. Desondanks is er steeds meer behoefte aan informatie over het onderwerp.
Genetica of omgeving?
Is hypersensitiviteit genetisch, of kun je het aanleren?
Genetica
Hypersensitiviteit is een aangeboren kenmerk, net als de (natuurlijke) kleur van je ogen of je haar. Je wordt dus met hoogsensitiviteit geboren. Er is zelfs bij dieren gevonden dat één op de vijf alerter en terughoudender is dan de anderen. Hooggevoeligheid is een nuttige functie, want iemand die alerter is en gevaar sneller opmerkt, kan zichzelf en de rest van de groep zo snel mogelijk uit die gevaarlijke situatie te redden.
Uit onderzoek is verder gebleken dat er een gen bestaat die iemand extra kwetsbaar maakt, maar tegelijkertijd ook verschillende voordelen biedt. Dit wordt het ‘depressiegen’ genoemd en is de korte variant van het 5-HTTLPR-gen. Onderzoekers uit Denemark kwamen er in 2011 achter dat dit specifieke gen bij hooggevoelige mensen vaker aanwezig is. Dit wijst er dus op dat zij van nature gevoelig zijn voor invloeden.
Speelt de omgeving dan geen rol?
Hypersensitiviteit mag dan wel aangeboren zijn, maar de omgeving zal bepalen hoe deze eigenschap tot uiting komt. Zo is uit onderzoek gebleken dat mensen die hypersensitief zijn en in een negatieve omgeving worden grootgebracht, veel kwetsbaarder zijn voor stress, depressie, angst en afkeuring. Aan de andere kant zullen hoogsensitieve mensen die in een positieve omgeving zijn grootgebracht veel beter functioneren en zelfs beter in staat zijn om bepaalde talenten te ontwikkelen.
Dit betekent dus dat hypersensitiviteit twee verschillende kanten op kan werken, afhankelijk van de omgevingsinvloeden.
Geen filter
Iedereen, hooggevoelig of niet, ervaart prikkels. Hypersensitieve mensen hebben geen filter in het brein om die prikkels en informatie te kunnen sorteren. Je hersenen dienen namelijk onderscheid te maken tussen wat wel en niet belangrijk is, tussen hoofdzaken en bijzaken. Omdat hooggevoelige mensen niet zo’n filter hebben, verwerken ze informatie op een andere manier dan mensen die niet hoogsensitief zijn.
Omdat een hoogsensitief persoon dus geen filter heeft, zal hij of zij sneller uitgeput raken. Voor dit soort mensen is het dan ook fijn dat ze altijd weten wat ze ongeveer kunnen verwachten. Hierbij is het belangrijk om te plannen en jezelf goed voor te bereiden op wat er komen gaat.
Negatieve stimuli kunnen bij hypersensitieve mensen extra stress veroorzaken. Stimuli kunnen van alles zijn: van harde geluiden en drukke omgevingen, tot non-verbale communicatie, spanning op het werk en agressiviteit. Ze kunnen zelfs erg gestrest raken van niet genoeg slapen, nieuwe omgevingen en honger hebben. Naast negatieve prikkels, kunnen ook positieve stimuli leiden tot overprikkeling.
Hoe overprikkeling zich uit, hangt af van de persoonlijke eigenschappen van de hooggevoelige persoon, zoals hun stemming, hun veerkracht, fysieke weerstand en meer.
Als een hoogsensitief persoon de tijd krijgt om prikkels op zijn of haar eigen manier en tempo te verwerken, kan hij of zij optimaal functioneren.
Waar kunnen we een hypersensitief persoon aan herkennen?
Iedere hoogsensitieve persoon is anders, maar wat we bij deze mensen vaak waarnemen is dat drukke omgevingen hen extreem moe maken. Ze vinden het soms lastig om in grote groepen te functioneren. Ze kunnen daarnaast iemands stemming sterk aanvoelen en merken het bijvoorbeeld sneller als iemand zich op een andere manier gedraagt dan gewoonlijk. En omdat ze sterker op externe prikkels reageren, kunnen ze bovendien sneller last krijgen van hoofdpijn. Bijvoorbeeld wanneer ze aanvoelen dat iemand verdrietig is. Ook kunnen ze zich misselijk voelen wanneer ze een bepaalde geur ruiken.
Hieronder een lijst met eigenschappen van veel hoogsensitieve mensen:
- Drukke sociale omgevingen maken je moe
- Andermans stemming sterk waarnemen
- Sneller last krijgen van bijvoorbeeld hoofdpijn of misselijkheid
- Graag anderen willen helpen
- Je goed kunnen inleven in een ander (hoge emotionele intelligentie – link naar artikel)
- Creatief zijn
- Geneigd om op je intuïtie te vertrouwen
- In de natuur voel jij je rustig en thuis
- Je bent een perfectionist
Je bent sneller overprikkeld, waarbij jouw hersenen meer prikkels binnenkrijgen dan ze aankunnen.
Klachten voorkomen
Hoogsensitieve mensen ervaren hun ‘klachten’ niet allemaal op dezelfde manier. De beleving kan sterk zijn, of minder, maar het zal er altijd zijn. Het is nu eenmaal een deel van je persoonlijkheid. Wel is het belangrijk om bepaalde zelfzorg maatregelen te nemen om te begrijpen hoe je het beste met deze persoonlijkheidseigenschap om kunt gaan. Dit is voor iedere hoogsensitieve persoon een uniek proces. Het is essentieel, omdat je er problemen mee kunt voorkomen en naar een aangenaam leven kunt streven dat past bij jouw karakter. Om overprikkeling of vervelende gevoelens te vermijden, is het van belang dat mensen met een hypersensitief karakter voldoende rust nemen en zich terugtrekken wanneer ze die behoefte hebben.
Waarom wordt hypersensitief gedrag niet altijd begrepen?
In de maatschappij waarin we leven, is er niet altijd begrip voor hoogsensitiviteit. Dat komt omdat wij in de Westerse cultuur leren om vooral op het verstand te vertrouwen, en minder op het gevoel. Mensen hebben daardoor soms de neiging om hun gevoelens weg te stoppen en vergeten ze daarmee naar de seintjes van het lichaam te luisteren. Als dit lang duurt, kan dat uiteindelijk leiden tot problemen en ontevredenheid.
Het is van belang om allereerst te begrijpen of je een HSP bent, en zo ja, in wat voor mate je daar ‘last’ van hebt. Daarna moet je leren om je eigen behoeftes te kennen. Omdat HSP’s soms van kleins af aan ‘geleerd’ hebben om niet naar hun emoties te luisteren, zijn ze niet altijd goed te herkennen. Toch zal de persoonseigenschap aanwezig blijven. Als het een HSP lukt om zichzelf beter te leren kennen, dan kan dat zijn of haar leven een stuk aangenamer maken.
Hypersensitief: Wat zijn de positieve en negatieve kenmerken?
Positieve kenmerken
Als een HSP in staat is om de juiste maatregelen te nemen, kan de eigenschap tot een heleboel voordelen leiden. Hieronder een aantal voorbeelden:
- Het waarnemen van onjuistheden en deze zo vermijden
- Creativiteit
- Sterk intuïtief vermogen
- Het kunnen opmerken van kleine verschillen in kleuren, stemming en geuren
- Na kunnen denken over de diepere betekenis van dingen
- Zorgzaam en empathisch
- Hard en accuraat te werk gaan
- Groot concentratievermogen
- Behalve mensen, ook planten en dieren goed aan kunnen voelen
- Vlot inzicht
- Met creatieve oplossingen komen
Deze voordelen kunnen ze meenemen zowel in hun privéleven als op het werk.
Valkuilen
Mensen met een hypersensitief karakter die daar niet zo goed mee om kunnen gaan, zullen een hoop struikelblokken ervaren. Het is ook niet altijd makkelijk om in de veeleisende samenleving waarin we leven jezelf overeind te houden. Maar maak je geen zorgen, want je kunt leren omgaan met je hypersensitiviteit; het is een proces van ‘trial-and-error’. Wat erg kan helpen, is een vertrouwenspersoon hebben met wie je kunt praten over je gevoelens, of anders een psycholoog of therapeut.
Hieronder lees je een aantal nadelen van hypersensitiviteit die vaak voorkomen.
Kritiek gevoelig
Mensen met een hypersensitieve persoonlijkheid hebben moeite met kritiek. Omdat ze zo empathisch zijn en uit willen gaan van het ‘goede’ van de mens, kan kritiek soms erg hard aankomen. Opbouwende of positieve kritiek is natuurlijk welkom, maar wanneer de kritiek zeer negatief of destructief is, zal de hooggevoelige persoon zich ontzettend gekwetst voelen.
Mensen die hooggevoelig zijn, merken snel dingen op en hebben meer moeite met geconfronteerd worden met intense stimuli. Ze nemen binnengekomen informatie als het ware op als een spons. Er komt zoveel informatie binnen dat de hersenen overprikkeld raken. Dit leidt er vervolgens toe dat ze sneller ontdaan zijn en emotioneel worden. Psychisch zijn hooggevoelige mensen dus veel kwetsbaarder.
Wanneer iemand constant stress ervaart, kan die persoon gevoeliger worden voor het ontwikkelen van stressgerelateerde aandoeningen, waaronder depressie, CVS en burn-out. Daarnaast zijn hooggevoelige mensen sneller en langer moe.
Maar gelukkig hoeft het niet bij iedere HSP altijd negatief uit te pakken. Als hoogsensitieve mensen in een positieve omgeving opgroeien en genoeg steun ontvangen, kunnen ze soms helemaal geen last hebben van hun hooggevoeligheid. Hetzelfde geldt als zij leren om te gaan met hun hypersensitiviteit.
Over-empathisch
Mensen met een hooggevoelige persoonlijkheid kunnen zich heel goed – of eigenlijk té goed – inleven in anderen. Daarom gebeurt het vaak dat ze de emoties van andere mensen bijna als persoonlijk ervaren. Het is belangrijk dat ze hun eigen emoties goed kunnen onderscheiden van die van anderen, zodat ze zich niet constant zorgen hoeven maken.
Ook hebben hoogsensitieve mensen vaak moeite met sociale gebeurtenissen en functioneren ze ook niet zo goed in groepen. Ze houden meer van één-op-één gesprekken met anderen.
Dat iemand ‘over empathisch’ is kan tegelijkertijd een voordeel zijn, maar ook een nadeel. Het is een kwaliteit als je je goed in een ander kan verplaatsen en die persoon emotionele steun kan bieden. Aan de andere kant, kan een sterk ontwikkeld empathisch vermogen er ook toe leiden dat je meer bezig zijn met de emoties van een ander dan met die van jezelf. Je wordt zo opgenomen in de situatie van de ander, dat je jezelf hier soms in verliest. Dit betekent dat je over je grenzen heen gaat, en dat kost nu eenmaal veel energie.
Hierbij is zelfkennis een must: je moet begrijpen wat wel en niet goed voor je is, en waarvan je ontdaan raakt. Als je dat weet, dan kun je je veel beter voorbereiden op verschillende scenario’s, en kun je ook de juiste grenzen stellen.
Mensen die hypersensitief zijn moeten ervoor zorgen dat anderen hen niet leegzuigen. Anders houden ze zelf geen energie meer over en worden ze ook veel prikkelbaarder.
Stressgevoelig
Stress kan een prikkel zijn, en prikkels kunnen ook weer leiden tot stress. En omdat hypersensitive mensen gevoeliger zijn voor prikkels, zijn ze dat automatisch ook voor stress. Daarom is het ook hier weer belangrijk dat ze zich terug kunnen trekken in een omgeving zonder stress, om die prikkels te kunnen verwerken. Voornamelijk op het werk moet daar rekening mee worden gehouden, en dient de persoon genoeg pauzes te nemen. Verder is het natuurlijk essentieel om een gezonde werk-privé balans te hebben.
Overprikkeling
Nogmaals, hypersensitieve mensen zijn ontzettend gevoelig voor stimuli, zowel die van een externe bron komen, als interne prikkels. Die prikkels verwerken kost enorm veel energie, waardoor hypersensitieve mensen snel moe worden.
Als een HSP zich om wat voor reden dan ook niet kan terugtrekken en dus die enorme aantal prikkels niet kan verwerken, zal de persoon overprikkeld raken. Symptomen daarvan zijn enorme hoofdpijn, extreme vermoeidheid en snel moeten huilen.
Overprikkeling kan iedereen overkomen, maar bij hypersensitieve mensen kost dat nu eenmaal meer tijd en meer energie.
Perfectionisme
Een hoogsensitief persoon is perfectionistisch en gaat nauwkeurig te werk. HSP’s willen alles perfect doen. Als gevolg kunnen ze diverse kwalen ontwikkelen, zoals depressie, forse stemmingswisselingen, continue vermoeidheid, angst om te falen, werk uitstellen en zelfs verslavingen. Daarnaast hebben ze vaak moeite met het maken van keuzes.
De voordelen en nadelen
Iemand die hypersensitief is, zal dingen veel sneller opmerken dan anderen. Dit kan natuurlijk een pluspunt zijn, omdat je sneller details en fouten opmerkt. HSP’s kunnen bovendien meer genieten van bijvoorbeeld muziek en zijn waakzamer voor gevaar. Deze dingen kunnen in diverse situaties ontzettend behulpzaam zijn, maar er zitten helaas ook nadelen aan.
Friederike Gerstenberg, een Duitse psychologe, deed onderzoek naar hooggevoelige mensen. Zij vond dat deze mensen sneller werken en ook minder fouten maken, maar dat ze na het afronden van taken meer overprikkeld zijn en zich meer gestrest voelen dan mensen die niet hooggevoelig zijn.
Daarnaast heeft psycholoog Elke van Hoof van de Vrije Universiteit Brussel aangetoond dat hoogsensitieve mensen die lekker in hun vel zitten op het werk, ook de mensen zijn die altijd net wat extra doen. Ze doen meer moeite en spannen zich meer in om goede resultaten te bereiken. Maar zodra er een conflict ontstaat, zijn het de hoogsensitieve mensen die daar als eerste aan onder door gaan. Ze ontwikkelen namelijk sneller een burn-out, zijn kwetsbaarder voor angststoornissen en raken ook gemakkelijker depressief wanneer de omgeving voor hen niet optimaal is.
Twee kanten van de medaille
Het is fijn om empathisch te zijn, of om intens te kunnen genieten van kunst, maar conflicten maken je gek, en ook is het vermoeiend om altijd maar meegenomen te worden in de gevoelens van anderen. Hoogsensitief zijn kan dus voor- en nadelen hebben.
Leren omgaan met je hypersensitiviteit is essentieel, zodat je klachten en chronische overprikkeling voorkomt.
Als HSP is het bovendien belangrijk om lief te zijn voor jezelf, en niet perfect hoeven willen zijn. Niemand is perfect.
Hoe kun je omgaan met jouw hypersensitieve persoonlijkheid?
Zoals je hebt kunnen lezen, is het een must om om te leren gaan met jouw bijzondere, hypersensitieve persoonlijkheid. Mensen die hypersensitief zijn, ervaren nu eenmaal vaak problemen in hun dagelijks functioneren. Die heftige prikkels die binnenkomen, zorgen voor heel wat uitdagingen. Om te voorkomen dat je oververmoeid raakt en je van je hoogsensitiviteit juist je kracht kunt maken, kun je een aantal dingen doen.
Grenzen aangeven
Voordat je jouw grenzen kunt aangeven, dien je eerst zelf je grenzen goed te kennen. Probeer erachter te komen welke dingen jou teveel moeite kosten, en welke dingen jou juist nieuwe energie geven. Trek je minder aan van verwachtingen – van jezelf en anderen – maar handel meer vanuit je eigen behoeften. Ook kan het helpen om te bedenken hoe jij zou reageren als iemand uit je omgeving aangeeft dat hij of zij tijd voor zichzelf nodig heeft. We zijn voor onszelf vaak strenger dan voor anderen. Wees daarom wat liever voor jezelf.
Wanneer mensen met een hypersensitief karakter zich goed voelen, kunnen ze prima functioneren in relaties, op het werk en op andere gebieden. Ze vinden het prettig om op hun eigen tempo te werken. Als hen dat lukt, kunnen ze veel werk klaar krijgen en de gestelde doelen bereiken. Maar als ze té enthousiast worden, kan dit tempo worden verhoogd en kunnen de aangename activiteiten juist onrust veroorzaken. De adrenaline zorgt ervoor dat de persoon geen goed inzicht heeft in de eigen energievoorraad, waardoor overspannenheid en burnout op de loer liggen.
Belangrijk is dus ook om je eigen grenzen te kennen en op een rustige manier met je activiteiten bezig te zijn.
Hoge zelfwaarde
Als HSP kan het zijn dat je vaak van het negatieve uitgaat. Je kunt last hebben van negatieve gedachten (lees hier hoe je negatieve gedachten kunt loslaten – link naar artikel). Je voelt je anders dan anderen. Maar anders zijn hoeft niet per definitie een nadeel te zijn. Wat kan helpen, is je eigenwaarde of zelfvertrouwen te vergroten (link naar artikel) en jezelf te accepteren zoals je bent. Wat zijn jouw talenten? Welke dingen laten jou je goed voelen? Begrijp wat je behoeften zijn en nogmaals, wees wat milder voor jezelf.
Neem genoeg rust
Mensen die hypersensitief zijn, hebben meer rust en tijd nodig om bij te komen. Omdat prikkels bij jou sterker binnenkomen, zul je sneller je grens bereiken dan een ander. Door genoeg rust te nemen, kun je in balans blijven.
Als je overdag prikkels moeilijk kunt verwerken, zul je meer stress ervaren en wellicht ook problemen krijgen met slaap. Dit heeft op de lange termijn een groot en negatief effect op je gezondheid. Luister naar de signalen van je lichaam en zorg goed voor jezelf.
Extra tips
Hoogsensitiviteit wordt soms als iets negatiefs gezien, terwijl hypersensitieve mensen zoveel talenten hebben. Ondanks de uitdagingen van dit persoonskenmerk, is het zondermeer mogelijk om een tevreden leven te leiden.
Hieronder nog een aantal extra tips om van je hoogsensitiviteit je kracht te maken:
- Ontdek je talenten en maak er werk van
- Kies voor een optimistische uitkijk
- Zorg dat je bewuste keuzes maakt
- Werk aan je zelfinzicht
Hypersensitief: Conclusie
Mensen die hypersensitief zijn, worden daar dus mee geboren. Je kunt het niet ‘behandelen’, het is immers geen ziekte, maar je kunt er wel mee leren leven.
Allereerst is het van belang om te erkennen dat je hypersensitief bent en dat je je leven daarop aan dient te passen. Dat betekent onder andere: meer of vaker rust nemen en overprikkeling zo veel mogelijk voorkomen. Ook is een planning maken belangrijk, grenzen stellen en structuur aan te brengen in je dagelijkse leven.
Als jij moeite hebt met je hypersensitiviteit, is het misschien handig om hulp te zoeken bij een psycholoog of therapeut. Je kunt samen met deze professional uitzoeken wat jouw kwaliteiten en talenten zijn, hoe je het beste om kunt gaan met je gevoeligheid, en hoe je overprikkeling zoveel mogelijk kunt voorkomen.
